Του Αντωνίου Κουτεντάκη, Θεολόγου – Διδάκτωρα Ιστορίας του Παν/μίου Κρήτης
Ἡ πρώτη χριστιανικὴ ἀναφορὰ περὶ νηστείας ὑπάρχει στὸ βιβλίο τῆς Γενέσεως (8οςπ.Χ.αἰ.) σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὁ Θεὸς ἀμέσως μετὰ τὴν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου στὸν παράδεισο τοῦ δίδει τὴν πρώτη ἐντολή. «καὶ ἐνετείλατο Κύριος ὁ Θεὸς τῷ Ἀδὰμ λέγων· ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φάγῃ, ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν, οὐ φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ» (Γεν. Β΄, 16-17). Ὁ Θεὸς δηλαδὴ καθορίζει τί ἐπιτρέπεται νὰ φάῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ τί ὄχι, ἐνῷ ἡ παράβαση αὐτῆς ἀκριβῶς τῆς ἐντολῆς ὁδήγησε στὴν ἔξοδό του ἀπὸ τὸν παράδεισο.
Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς νηστείας συνεχίζει νὰ διαφαίνεται καθ’ ὅλη τὴν περίοδο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὡς προϋποθέσεως τῶν Πατριαρχῶν, τῶν Προφητῶν καὶ τῶν λοιπῶν Δικαίων, ἐνῷ τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη, ὅπου ὁ Χριστὸς νηστεύει – καὶ μάλιστα αὐστηρά – καὶ προτρέπει καὶ τοὺς ὑπολοίπους νὰ νηστεύουν. «τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶνηστείᾳ.» (Μαρκ. Θ΄, 9) καὶ ἀλλοῦ «ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ’ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε νηστεύσουσιν» (Ματθ. Θ΄, 15).
Εἰδικὰ ἡ τελευταία αὐτὴ προτροπὴ περιέβαλε τὸν θεσμὸ τῆς νηστείας μὲ περισσὸ κύρος καθιστώντας τον χριστομίμητο καὶ ἀναγκαία ἀρετὴ τοῦ κάθε χριστιανοῦ, μὲΟἰκουμενικὲς καὶ τοπικὲς Συνόδους νὰ τὴν θεσμοθετοῦν, Πατέρες τῆςἘκκλησίας νὰ τὴν ἐγκωμιάζουν σὲ πλῆθος ἔργων τους καὶ Ὁσίους καὶ Ἀσκητές Της νὰ τὴν ἐφαρμόζουν ἐμπράκτως στὸν ὑπέρτατο βαθμό. Οὕτως ἐχόντων τῶν πραγμάτων μέσα σὲ λίγους αἰῶνες διεμορφώθη τὸ σύστημα νηστειῶν τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ἀκριβῶς τὸ γνωρίζουμε σήμερα. Τετάρτη καὶ Παρασκευή, μεγάλη Τεσσαρακοστή, Τεσσαρακοστὴ Χριστουγέννων, νηστεῖες Δεκαπενταυγούστου, ἁγίων Ἀποστόλων, ἀποτομῆς Κεφαλῆς τιμίου Προδρόμου καὶ Τιμίου Σταυροῦ, μὲ τὶς ἡμέρες νηστείας νὰ ἀνέρχονται συνολικὰ περίπου στὶς μισὲς τοῦ ἔτους.
Γεννᾶται λοιπὸν τὸεὔλογο ἐρώτημα ἂν ἕνας θεσμὸς ποὺ καθιερώθηκε αἰῶνες πρίν, ὑπὸ ἐντελῶς διαφορετικὲς κοινωνικὲς καὶ πολιτισμικὲς συνθῆκες, μπορεῖ νὰ συνεχίζῃ σήμερα, στὸν 21ο αἰῶνα, τὸν αἰῶνα τῆς ταχύτητος, τῶν ἀλλαγῶν, τῶν ἐξελίξεων καὶτῆς προόδου, νὰδιέπῃ τὶς ζωὲς ἑκατομμυρίων χριστιανῶν. Τί κοινὸ μπορεῖ νὰ ἔχῃ ἡ προχριστιανικὴ καὶ πρωτοχριστιανικὴ ἐποχὴ μὲ τὴ δική μας;
Φαινομενικὰ δὲν ὑπάρχει κανένα κοινὸ μεταξύ τους. Ἄλλες οἱ ἀνάγκες, ἄλλες οἱ προτεραιότητες, ἄρδην διαφορετικὲς οἱ συνθῆκες ζωῆς. Καὶ ὅμως κάποια πράγματα δὲν ἀλλάζουν, δὲν μεταβάλλονται ἀπὸτὸν χρόνο. Ὁ Θεός, ὁ ἄνθρωπος, ἡ ζωή, ὁ θάνατος… Μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν ἐπὶ παραδείγματι πολλὲς μέθοδοι ὑποβοηθήσεως τῆς τεκνογονίας, ὅμως ἁπλῶς ὑποβοηθοῦν καὶ δὲν ἀντικαθιστοῦν τὴν μοναδικὴ γενετήσια διαδικασία. Μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ποικιλία φαρμάκων καὶ ἀγωγῶν κατὰ τῶν ἀσθενειῶν, ὅμως ἁπλῶς καθυστεροῦν γιὰ πολὺ λίγο τὸν «ἔσχατο ἐχθρὸ» τοῦ ἀνθρώπου, τὸν θάνατο.
Κατὰ παρόμοιο τρόπο, ἡ νηστεία ὑπάρχει διαχρονικὰ καὶ λειτουργεῖ ἀνασταλτικὰ ἀντίθετη πρὸς τὸν αἰῶνά μας ποὺ ὁ ἄνθρωπος νομίζει πὼς ἔχει κερδίσει πολλὰ τὴν στιγμὴ ἀκριβῶς ποὺ χάνει τὰ πάντα. Ἔρχεται λοιπὸν ἡ νηστεία νὰ ἀντισταθῇ στὸν ὑπερκαταναλωτισμό, τὴν παχυσαρκία, τὶς ἀσθένειες, τὴν κατάχρηση τροφῶν καὶποτῶν, τὴν κατανάλωση ἀνθυγιεινῶν καὶ ἀμφιβόλου ποιότητος τροφῶν. Ἔρχεται νὰ βάλῃ φρένο στὴν κατρακύλα τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου πρὸς μία ἀργὴ ἀλλὰ βέβαιη αὐτοκαταστροφή.
Ὅλους αὐτοὺς τοὺς αἰῶνες ποτὲ κανεὶς δὲν ἀῤῤώστησε ἢ δὲν πέθανε ἀπὸ νηστεία ἢ ἄσκηση. Ἀντιθέτως, πολλοὶ εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἀσθενοῦν λόγῳ κακῶν διατροφικῶν συνηθειῶν. Ἑπομένως, ἡ εὐλογημένη ὑπερχιλιετὴς παράδοση τῆς νηστείας προβάλλει στὶς μέρες μας πιὸ ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη ἀπὸ ποτέ. Ἔχει ἔλθει τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου γιὰ ἕναν οὐσιαστικὸ ἐπαναπροσδιορισμὸ στὶς ῥίζες καὶ τὴν παράδοσή μας. Ὅσο ἀκόμη προλαβαίνουμε, ὅσο ἀκόμη ὑπάρχει ἐπιστροφὴ καὶἐλπίδα…
