Ιωσήφ Επίσκοπος Μεσσήνης 1770-1844 (ο από Ανδρούσης)

   Δεύτερη Δημόσια επιστολή προς την Εκκλησιαστική Σύναξη Αγ. Ιωάννου Μεσσήνης και προς την εν έτει 2018 Δημοτική Αρχή Μεσσήνης

 

Του Ιωάννου Π. Μπουγά, Θεολόγου, Δρος Νεωτέρας Ελληνικής Ιστορίας και Φιλοσοφίας

Αφορμή για την επανάληψη, της από εν έτει 2016 παρακάτω δημοσίας επιστολής, έδωσε στον γράφοντα το άρθρο του Βασίλη Παναγιωτόπουλου στην Εφημερίδα Πάμισος Μεσσήνης, τεύχος Μαρτίου- Απριλίου 2018, στο οποίο άρθρο ο κος Παναγιωτόπουλος αναφέρει τεκμηριωμένα ότι το επίγραμμα στην προτομή του Ιωσήφ Μεσσήνης είναι έργο του Κωστή Παλαμά.

Πρώτος Μινίστρος (Υπουργός) της Θρησκείας, του νέου ελληνικού κράτους, μετά την Επανάσταση τού 1821, υπήρξε ο Επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ, ο οποίος συνετέλεσε τα μέγιστα στην Εθνική και κοινωνικο-πολιτισμικὴ εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας σε εποχή κατὰ την οποία συγκροτείται το νέο ελληνικό κράτος.

Ο τότε Επίσκοπος Ανδρούσης ( 1806 – 1833 ) και μετέπειτα Μεσσήνης ( 1833 -1844 ) Ιωσὴφ υπήρξε πολυσχιδής προσωπικότητα της προεπαναστατικής, της επαναστατικής και της μεταεπαναστατικής Ελλάδος. Στο πρόσωπό του συνδυάζεται ο εκκλησιαστικός και πολιτικός ανήρ. Υπήρξε ο πρώτος, μετά την απελευθέρωση του 1821 από τον τουρκικό ζυγό, ο οποίος ταυτοχρόνως ασκούσε εκκλησιαστικά και πολιτικά-διοικητικά καθήκοντα. Ήταν ευπροσήγορος, ανεξίκακος, αφιλάργυρος, λέγων αείποτε το “ο έχων πίστιν ου δείται χρημάτων”, φιλόπτωχος, και εις άκρον φιλάδελφος, αμνησίκακος εις κάθε τυχούσαν περίστασιν.

Πρωτίστως όμως υπήρξε Επίσκοπος της Εκκλησιάς του Χριστού, διάδοχος των Αποστόλων και των μεγάλων εκκλησιαστικών μορφών της Ορθοδοξίας. Έχοντας στέρεη εκκλησιαστική συνείδηση υπῆρξε εκ των πρώτων, ίσως καὶ ὁ πρώτος Επίσκοπος, ο οποίος αντιτάχθηκε στην αλλοτρίωση της Εκκλησίας της Ελλάδος από τους Βαυαρούς Αντιβασιλείς.

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες πράξεις του Ιωσήφ, τις οποίες θα πρέπει να γνωρίζουν οι απόγονοι του και μάλιστα οι παροικούντες εν τη πόλει του Νησίου της Μεσσηνίας όπου παροικούσε κι αυτός.

1η πράξη του Ιωσήφ. Συνελήφθη μαζί με άλλους οκτώ Αρχιερείς καὶ πολλούς Προκρίτους και την Κυριακή του Πάσχα του 1821 φυλακίστηκαν από τους Τούρκους στην Τρίπολη περιθέντες αυτοίς αλύσους, βάρος έχουσας 180 οκάδων, εκτός των περιαυχενίων κλοιών (κουλούρων) εις τους τραχήλους των. Σε σκοτεινό υπόγειο υπέφεραν τα πάνδεινα φέροντες ράκη αντί ενδυμάτων… τρεφόμενοι δια ξηρού τεμαχίου άρτου και ολίγου ύδατος… είχον καταντήσει καταμέλανες εκ της ακαθαρσίας… σκελετοί πλέον και ουχί άνθρωποι.

Όταν ελευθερώθηκαν από τους επαναστατημένους Έλληνες, γνήσιος Ορθόδοξος Ιεράρχης, ο Ιωσήφ μεσιτεύει υπὲρ των δεσμοφυλάκων και των αγρίων αυτών δημίων ίνα μη ούτοι κατασφαγώσιν υπό των Ελλήνων».

Στις 15 Ιανουαρίου 1822, εκλήθη από την Α´ Εθνοσυνέλευση να αναλάβει υπουργός της Θρησκείας.

Ο Ιωσήφ πρώτος Υπουργός Θρησκείας, σε μία χώρα με την Επανάσταση να συνεχίζεται, ανέλαβε ένα πολύ δύσκολο έργο. Ένα υπουργείο που ξεκινούσε εκ του μηδενός. Το Υπουργείο δεν είχε καθόλου διοικητικό προσωπικό. Οργάνωση στην παιδεία δεν υπήρχε. Τυπικά δεν επρόκειτο για ένα Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, όπως διαμορφώθηκε μεταγενέστερα. Όμως σε περίοδο πολέμου δεν ήταν δυνατή η λειτουργία οργανωμένης εκπαιδεύσεως.

Τα όποια σχολεία λειτουργούσαν ήταν υπό τὸν έλεγχο της Εκκλησίας με διδασκάλους κυρίως κληρικούς, με οικονομική συντήρηση της Εκκλησίας. Αφού λοιπόν ο Μινίστρος της Θρησκείας είχε τον έλεγχο των Εκκλησιών και των Μοναστηρίων, άτυπα είχε και των σχολείων. Τα λίγα σχολεία που λειτουργούσαν στην Ελλάδα προ της Επαναστάσεως, όπως λ.χ. οι περιώνυμες Σχολές Δημητσάνας, Αθωνιάδος, Πατμιάδος, Μελὲ Αλαγονίας κ.ά. βρίσκονταν κατὰ το πλείστον σε χέρια λογίων κληρικών (ιεροδιδασκάλων). Είναι γνωστόν, ότι στους καταλόγους των σχολείων και των Ελλήνων λογίων κατὰ την περίοδο της τουρκοκρατίας, που συνέταξαν οι Ματθαίος Παρανίκας καί Κωνσταντίνος Σάθας, τα δύο τρίτα και πλέον των διδασκάλων ήταν ιερωμένοι.

2η πράξη του Ιωσήφ. Ως Μινίστρος της Θρησκείας του νεοσύστατου κράτους θεωρούσε ότι οι διδάσκαλοι προσφέρουν μεγάλες υπηρεσίες στην Ελλάδα και τόνιζε: « Η Ελλάς, ήτις εκπηδά από το χάος των αιώνων εις την αρχαίαν της λαμπρότητα, καταγίνεται εις ανέγερσιν σχολείων διά να αναστήση τους Πλάτωνας και Λυκούργους, και στοχάζομαι εντεύθεν πρέπει ν’ αρχίση από την περιποίησιν των διδασκάλων. Διά να δώση ψυχὴν εις τούς ιδίους να επιμελώνται και παράδειγμα και άμιλλαν στούς νέους, διά να μην απαυδώσι βλέποντες τους ιδίους των διδασκάλους δυστυχείς και αδικουμένους»

3η πράξη του Ιωσήφ. Ο αγώνας εναντίον των Τούρκων συνεχιζόταν και ο Ιωσὴφ πρωτοστάτησε στην εξεύρεση τροφών, πολεμοφοδίων και άλλων αναγκαίων τόσο για τους αγωνιστές όσο και για τις οικογένειές τους, τις χήρες και τα ορφανά. Ο Ιωσὴφ ως Μινίστρος της Θρησκείας δεν διστάζει πρωτίστως να προτείνει και την διάθεση των χρημάτων των Μονών για τον ιερὸν αγώνα του Γένους. Διακήρυξεν την χορηγίαν των αργυρών και χρυσών σκευών των Μονών και Εκκλησιών υπὲρ του αγώνος, όντως δε οκτακοσίας οκάδες τοιούτων συνελέγησαν.

4η πράξη του Ιωσήφ. Ο Ιωσὴφ υπηρετεί με ευσυνειδησία και το Μινιστέριον του Δικαίου για τρία έτη έως και το 1825. Από κανένα Υπουργείο δεν έλαβεν εις αντιμισθίαν ουδὲ λεπτόν, πληρώνων τους μισθοὺς των υπαλλήλων του απὸ την πτωχὴν περιουσίαν εμού τού αυταδέλφου του, γράφει ο αδελφός του.

5η πράξη του Ιωσήφ. Ο Ιωσήφ, ως διδάσκαλος ο ίδιος, εφρόντισε για την πληρωμή των διδασκάλων θεωρώντας ότι είναι πολύ σημαντική η ανέγερση σχολείων και η φροντίδα των διδασκάλων, τονίζοντας ότι οι διδάσκαλοι δεν πρέπει να αδικούνται.

6η πράξη του Ιωσήφ. Το 1825 πρόσφυγας στὸ Κρανίδι δεν έχει μήτε τον καθημερινό άρτο, ζει απὸ την ελεημοσύνη των πιστών, γράφει με παρρησία στον Καποδίστρια. «Συνεφυλακώθην μετά των Αρχιερέων και προεστώτων εν Τριπολιτζά. Ηλευθερώθην ημίθνητος… επεφορτίσθην το Υπουργείον της θρησκείας. Εδούλευσα τρία έτη μετὰ πάσης ειλικρινείας και πίστεως. Εν αυτή τη τριετία μητ’ άρτον εθνικὸν έφαγον, μηδ’ οβολὸν εκ τού ταμείου έλαβον… τριτάκις ελαφυραγωγήθην… εν Κρανιδίω, ζώ απὸ ελεημοσύνας. Καταφεύγω εις σὲ τον Κυβερνήτην και πατέρα της Ελλάδος, ίνα με εξοικονομήση… Αν δε ανάξιον μὲ κρίνης της τοιαύτης βοηθείας, ευχαριστούμαι μόνον να μην μεμφθώ δια ταύτην μου την τολμηρὰν αίτησιν».

Πολλές άλλες ενέργειες εποίησε ο Πρώτος Υπουργός Θρησκείας και Δικαίου της Ελλάδος.

Και Τελευταία πράξη του Ιωσήφ. Εκοιμήθη στὶς 13 Μαρτίου τοῦ 1844, σε ηλικία 74 ετών. Εν βαθεί και καλώ γήρα εν ειρήνη τελειωθείς και αξιωθείς να ίδη τα όνειρα αυτού εκπληρωθέντα, δι’ ά ούτος προφρόνως και περιουσίας και αξιώματα και αυτήν έτι την ζωήν εις τον ιερόν της πατρίδος βωμόν ασμένως προσήνεγκεν. Το ιερό σκήνωμα παρέμεινε τρεις ημέρες στην οικία του Ιωσήφ και πλήθος κόσμου προσκύνησε αυτό. Την εξόδιο ακολουθία τέλεσε στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στην Μεσσήνη ο Επίσκοπος Ζαρνάτας Γαβριήλ, συμπαραστατούμενος υπό πλήθους ιερέων με την συμμετοχή του λαού της Επισκοπής Μεσσήνης. Τον επικήδειο λόγο εκφώνησε ο Σχολάρχης Καλαμών Κ. Σμυρνάκης. Η ταφή έγινε στη δεξιά γωνία του Ιερού Ναού του Αγίου Ιωάννου και ευχής έργον να ανευρεθούν τα οστά του όμως δυσκολεύει το έργο αυτό, όχι τόσο η ανέγερση νέων ναών στο ίδιο σημείο, αλλά η άγνοια και η αδιαφορία των ανά καιρόν απογόνων του.

Μέχρι το έτος 1909 στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Ιωάννου στη Μεσσήνη ετελείτο με πρωτοβουλία του Δήμου επίσημο αρχιερατικό μνημόσυνο εις μνήμην του.

Προτομή του Ιωσήφ Προτομή του Ιωσήφ έμπροσθεν του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Ιωάννου Μεσσήνης ανήγειρε ο λαός της Μεσσήνης όπου και αναγράφεται η αναμνηστική επιγραφή, η οποία σήμερα ξεθώριασε από την αδιαφορία των απογόνων :

Κατά πάσα πιθανότητα τους ανωτέρω στίχους έχει γράψει ο Γεώργιος Σουρής.

Εδώ λοιπόν ο γράφων έσφαλε διότι το επίγραμμα είναι έργο του Κωστή Παλαμά και η προτομή κατασκευάστηκε από τον γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο με πρωτοβουλία του Μητροπολίτου Μεσσηνιας Μελετίου Σακελλαροπούλου, όπως στηριζόμενος στις πηγές αποδεικνύει ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος στην προαναφερομένη Εφημερίδα: Πάμισος.

Τι σας ζητάει σήμερα η προτομή αγαπητά μέλη της ενοριακής συνάξεως Αγ. Ιωάννου Μεσσήνης και άρχοντες του Δήμου Μεσσήνης ;

Λίγη μαύρη μπογιά και λίγο τρίψιμο για να καθαρίσει από τους λεκέδες του χρόνου, της λήθης και της αγνωμοσύνης των επιγόνων και μάλιστα των αντικριζόντων αυτήν καθημερινά χριστιανών, εξάλλου αυτός διέθεσε τα πάντα για να χαιρόμεθα σήμερα εμείς τα αγαθά του κόσμου και της πατρίδος μας.

Και να ξαναγράψετε:

Ιωσήφ Επίσκοπος Μεσσήνης 1770-1844

( ο από Ανδρούσης )

 

Πρώτος Μινίστρος της Θρησκείας και του Δικαίου

 του ελευθέρου Ελληνικού κράτους

 

 «Ιωσήφ Ανδρούσης ιερό της

Εκκλησίας βλαστάρι

με του σταυρού, με του σπαθιού

με της θυσίας τη χάρι.

Για την πατρίδα μαχητής και

μάρτυς για το γένος

στην καλή γη του ελεύθερη

κοιμάται δοξασμένος»

 

Κωστής Παλαμάς έγραψεν,

 Μιχαήλ Τόμπρος εποίησεν

 τη επνεύσει του Μητροπολίτου Μεσσηνιας Μελετίου

 εν έτει 1912

 

Αποτελεί τιμή για μία πόλη να μνημονεύει όλα αυτά τα ονόματα σε μια στήλη, πολλές πόλεις ανά την οικούμενη θα την εζήλευαν.

Διαβάστε ακόμα