Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ

Η βυζαντινή εικονογραφία της Ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού συνοψίζει με εύστοχο τρόπο το νόημα της μεγάλης εορτής που πλησιάζει. Ο Ιησούς Χριστός εικονίζεται ως βρέφος τυλιγμένο στα βρεφικά σπάργανά του και τοποθετημένος όχι σε παχνί, αλλά σε τάφο. Ο «Πλούσιος» γίνεται «Πτωχός» όχι για να δοξασθεί από τους ανθρώπους αλλά με σκοπό να θυσιαστεί για αυτούς. Η θυσία του Θεανθρώπου αποτελεί την εκπλήρωση της υπόσχεσης στον Αδάμ και την Εύα ότι θα ελευθερωθούν από τα δεσμά του θανάτου. Επομένως, οι απ’ αιώνος νεκροί αναμένουν την έλευση του Ιησού Χριστού, την ολοκλήρωση του έργου Του επί της γης και τέλος την κατάβασή Του στον τόπο της εξορίας του Αδάμ. Οι Προπάτορες και ειδικότερα ο Αβραάμ, οι Τρείς Παίδες και ο προφήτης Δανιήλ αναμένουν ο Πατέρας να αποδείξει την απεριόριστη αγάπη Του για τον άνθρωπο μέσα από την Σάρκωση του Υιού Του.

Η προσδοκία αυτή είναι εμφανής και στον πρώτο κανόνα της Κυριακής αυτής. Έχοντας ως βάση το ποίημα «Κύματι θαλάσσης» της υμνογράφου μοναχής Κασσιανής, ο μεταγενέστερος (χρονικά) υμνογράφος της Κασσιανής, αποτυπώνει την προσδοκία των απ’ αιώνων νεκρών. Σε όλες τις ωδές του ποιήματος κυριαρχούν ο Πατριάρχης Αβραάμ, οι Άγιοι Τρείς Παίδες και ο προφήτης Δανιήλ. Ο λόγος είναι προφανής – τόσο ο Αβραάμ όσο και οι Τρείς Παίδες σχετίζονται με την Αγία Τριάδα. Ο βίος και η υπακοή του Προπάτορα ώθησαν τον Τριαδικό Θεό να φανερωθεί και να φιλοξενηθεί από τον πιστό δούλο Του. Η ανδρεία και η γενναιότητα που έδειξαν οι Τρείς Παίδες για να υπερασπιστούν την πατρώα πίστη τους αφ’ ενός προκάλεσε την ρίψη τους σε ένα καμίνι, αφ’ ετέρου έδειξε ότι ο Θεός δεν εγκαταλείπει όσους ομολογούν το Όνομά Του.

Ας αφήσουμε τον υμνογράφο της ημέρας να μας προβάλλει την προσδοκία των απ’ αιώνος νεκρών. Στην πρώτη ωδή εκφράζεται ότι οι «πάλαι νεκροί ἐξανέστησαν» από ευφροσύνη στην είδηση ότι φθάνει η στιγμή της Σάρκωσης του Λόγου με αποτέλεσμα να αναμένουν και αντίστοιχη κάθοδό Του στον Άδη. Ο Αβραάμ και οι Τρείς Παίδες κυριαρχούν στο υπόλοιπο της ωδής γιατί ο μεν Αβραάμ ως οικοδεσπότης της Αγίας Τριάδας και οι Παίδες ως υποτύπωση της Αγίας Τριάδας φανέρωσαν τα μυστήρια του Θεού στον κόσμο. Η τρίτη ωδή, αφιερωμένη στους Αγίους Τρείς Παίδες, προβάλλει ότι η ομολογία των τελευταίων περί του αληθινού Θεού νίκησε τους Βαβυλώνιους σοφούς. Παράλληλα, ο Αβραάμ αγάλλεται καθώς από την δική του γενεά παίρνει σάρκα ο Κύριος αλλά και οι κεκοιμημένοι προσμένουν με χαρά Αυτόν που θα τους λυτρώσει από την καταδίκη του Άδη.

Η κάθοδος του Ιησού Χριστού, μέσα από την Θεοτόκο, στον άνθρωπο έγινε η αιτία ο άνθρωπος να ανέβει στον Θεό. Η τέταρτη ωδή προβάλλει αυτό το γεγονός με εμφατικό τρόπο επισημαίνοντας ότι ο Υιός του Θεού χάρισε την ελευθερία τόσο στους ανθρώπους επί γης (δηλαδή σε όλους εμάς) αλλά και σε όσους ήταν ήδη νεκροί ότι Αυτός γεννήθηκε. Στην πέμπτη ωδή ο Δανιήλ φράζει τα στόματα των λιονταριών και οι Παίδες σβήνουν την δύναμη της φωτιάς με την εφάμιλλη (με την αντίστοιχη του Αβραάμ) υπακοή στον Θεό. Σκοπός αυτών των ενεργειών είναι να αξιωθούν να ζητήσουν από τον Θεό, με την συνεργία της Παρθένου, την έλευση του Σωτήρα μας. Η έκτη ωδή εξαίρει την υψηλή πίστη του Αβραάμ καθώς (η πίστη αυτή) τον αξίωσε να γίνει οικοδεσπότης της Αγίας Τριάδας. Η αντίστοιχη μεγάλη πίστη των Τριών Παίδων έγινε η αιτία η φωτιά να καταστεί ανίσχυρη προς αυτούς· η ίδια πίστη ενίσχυσε τον προφήτη Δανιήλ να φιμώσει τα λιοντάρια και ωθεί τους Πατέρες και εμάς, να εορτάζουμε τα Γενέθλια του Ιησού Χριστού.

Η έβδομη ωδή αναδεικνύει τον λυτρωτικό χαρακτήρα της Σάρκωσης του Υιού και Λόγου του Θεού. Με την πρόσληψη της ανθρώπινης σάρκας και την ισχύ της θεότητας ο Κύριος ανασταίνεται και οδηγεί όλους μας στην κοινή Ανάσταση. Ο Προπάτορας Αβραάμ γίνεται Πατέρας Εθνών, οι Άγιοι Παίδες βγαίνουν αλώβητοι από την φωτιά και ο προφήτης Δανιήλ προτυπώνει την Δεύτερη Έλευση του Κυρίου. Στην όγδοη ωδή η παρ’ ολίγον θυσία του Ισαάκ προτυπώνει την Σταυρική θυσία του Χριστού, ο Δανιήλ δίνεται ως τροφή στα θηρία αλλά από την πίστη του σώζεται και οι Παίδες με την πίστη τους ωθούν τους ιερείς και τον λαό να ευλογεί τον Θεό «εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας». Η κορύφωση του κανόνα, η ένατη ωδή, προβάλλει τις μορφές των Ισαάκ, Ιακώβ, Μωυσή και Ααρών οι οποίοι με την αναδείχθηκαν σε πνευματικούς ηγέτες του λαού του Θεού. Αυτοί, αναμένοντας την έλευση του Χριστού και μαζί με τους ήδη προβαλλόμενους Αβραάμ, Τρείς Παίδες και Δανιήλ είναι εκείνοι που, με τις πρεσβείες της Θεοτόκου, θα ικετεύουν τον Σωτήρα για την σωτηρία μας.

Ο Ναβουχοδονόσορας διαπίστωσε ότι οι Τρείς Παίδες αρνήθηκαν να προσκυνήσουν την χρυσή του εικόνα επειδή ομολόγησαν κάτι ανώτερο από τις κοσμικές εκδηλώσεις. Αντιλήφθηκε ότι η τιμή προς τον αληθινό Θεό δεν υποσκελίστηκε από ένα χρυσό είδωλο. Συνειδητοποίησε ότι οι Τρείς Παίδες προέβαλλαν ένα Θεό ο οποίος δεν απειλούσε με τιμωρίες όσους δεν τον λάτρευαν. Οι Τρείς Παίδες ευλογήθηκαν να καταστούν προτύπωση της Αγίας Τριάδας για όλα τα παραπάνω. Απεναντίας, εμείς οι χριστιανοί πρόθυμα ανταλλάξαμε την έλευση του Ιησού Χριστού με κοσμικές εκδηλώσεις. Ο σαρκωθείς Υιός και Λόγος του Θεού δεν αναζητά την φάτνη των αλόγων, όπως τότε, για να γεννηθεί. Αναζητά χώρο στην καρδιά και στην ύπαρξή μας ώστε να γεννηθεί, όχι μόνο στις προσεχείς ημέρες, αλλά να γεννάται διαρκώς. Οι Άγιοι Προπάτορες, χωρίς να έχουν αντικρύσει τον Θεάνθρωπο, έδιναν χώρο στις καρδιές τους ώστε Εκείνος να γεννάται διαρκώς και να κατοικεί σε αυτές. Ο Θεάνθρωπος προσέρχεται να γεννηθεί ώστε να σταυρωθεί, να ταφεί, να αναστηθεί και να μας αναστήσει. Επομένως, η μνήμη των Προπατόρων, ας καταστεί αφορμή προβληματισμού – μπορούμε να διακρίνουμε ότι η προσδοκία για την σωτηρίας μας γίνεται πραγματικότητα; Μπορούμε να διακρίνουμε τον λόγο της Ενανθρώπησης του Θεού από την κοσμική – καταναλωτική ατμόσφαιρα; Προσδοκώντας την εορτή της Γέννησης και με φόβο Θεού ας αναφωνήσουμε «Τάχυνον ὁ οἰκτίρμων, καὶ σπεῦσον ὡς ἐλεήμων, εἰς τὴν βοήθειαν ἡμῶν, ὅτι δύνασαι βουλόμενος», Αμήν!