Του Ιωάννου Π. Μπουγά – Θεολόγου
Οι Τρεις Μεγάλοι Πατέρες τής Εκκλησίας ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν υπήρξαν απλώς μορφωμένοι επιστήμονες συγκεκριμένης ιστορικής εποχής, καλοί ρήτορες, ή κοινωνικοί εργάτες.
Υπήρξαν Ποιμένες της Εκκλησίας του Χριστού και σκοπό είχαν με λόγο και πράξη να οδηγήσουν τον κάθε πιστό στην θέωση. Να βοηθήσουν τον κάθε αναζητητή άνθρωπο να συναντηθεί με ένα Πρόσωπο «μανικά» ερωτευμένο με όλη την ανθρώπινη φύση. Το Πρόσωπο αυτό είναι ο Χριστός.
Τη χριστοποίηση της υπάρξεώς τους είχαν κατορθώσει οι Τρεις Ιεράρχες και αυτό το κατόρθωμα προσπαθούν να μεταφέρουν με κάθε τρόπο στον κάθε πιστό χριστιανό κάθε εποχής. Η μόρφωση, η κοινωνική ηρεμία, η σωστή διοίκηση της Εκκλησίας, η φιλανθρωπία, η αρχαιοελληνική σκέψη, η ελληνική γλώσσα είναι τα μέσα που βοηθούν τους Τρεις Ιεράρχες να επιτύχουν το σκοπό τους, ο οποίος είναι η θέωση τους αλλά και η θέωση του κάθε ανθρώπου.
Θέωση είναι κατάσταση κοινωνίας με το Θεό από αυτή την ζωή, πού δύσκολα περιγράφεται με ανθρωπίνους λόγους και που ξεπερνά την εγωιστική ανθρώπινη λογική. «Δεν αρκέσθηκε μόνο να επαναφέρει στη ζωή εμάς που ήμασταν πνευματικά νεκροί, αλλά μας εχάρισε και το «αξίωμα τής θεότητος» (μας έκαμε κατά χάριν Θεούς), μας ετοίμασε δε και τόπους αιώνιας ανάπαυσης, πού υπερβαίνουν κάθε ανθρώπινη σκέψη ως προς το μέγεθος τής ευφροσύνης» (Β. Χαρώνης, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία του Μ. Βασιλείου, Αθήνα 2002, σελ. 93). Η προσπάθεια κι ο αγώνας για την θέωση πρωτίστως είναι παιδαγωγία.
Σκοπός αυτής της παιδαγωγικής επιστήμης για τους Τρείς Πατέρες της Εκκλησίας είναι η ένωση του ανθρώπου με τον Θεό.
Η Ορθόδοξη Πατερική διδασκαλία και ζωή έχει δώσει μεγάλη σημασία και έχει κάνει κεντρική της διδασκαλία τη σχέση του νου με το κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης την καρδιά. Οι Τρεις αληθινοί Θεολόγοι της Εκκλησίας δίδαξαν ένα «εκπαιδευτικό σύστημα» που έχει ως μέσο την συγκίνηση όλων των ψυχοσωματικών λειτουργιών του ανθρώπου του νου, της καρδιάς. Μία κίνηση, έκσταση του όλου ανθρώπου με σκοπό την ένωση με την Άπειρη Γνώση. Έτσι πριν από 1.600 περίπου χρόνια προσδιόρισαν τα μέσα, αλλά και το σκοπό της παιδείας.
Συνηθίζουμε σήμερα να γνωρίζουμε τους Τρεις Ιεράρχες από ηθικές συμβουλές τους, παιδαγωγικές τους αντιλήψεις, κοινωνικές τους πρωτοβουλίες. Αυτή είναι αποσπασματική γνώση της εκκλησιαστικής εμπειρίας των Τριών Πατέρων.
Γνώση των Πατέρων της Εκκλησίας σημαίνει αγώνας για να κατορθώσει ο άνθρωπος τη θέωση.
Το παρακάτω απόσπασμα δείχνει τι είναι ο άνθρωπος για τους Τρεις Ιεράρχες, κι αν δεν είναι μπορεί να κατορθώσει να γίνει, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που δίνει η ανθρώπινη εμπειρία, την επιστήμη, την παιδεία, τη φιλοσοφία, την κοινωνική οργάνωση, την ηθική, προπάντων όμως ασκούμενος με την προσευχή.
«…Ζώον εν εξ αμφοτέρων, αοράτου τε λέγω και ορατής φύσεως, δημιουργεί, τον άνθρωπον… κόσμον έτερον, εν μικρώ μέγαν, επί γης ίστησιν, άγγελον άλλον, προσκυνητήν μικτόν, επόπτην τής ορατής κτίσεως, μύστην τής νοουμένης, βασιλέα των επί γης, βασιλευόμενον άνωθεν, επίγειον και ουράνιον, πρόσκαιρον και αθάνατον, ορατόν και νοούμενον, μέσον μεγέθους και ταπεινότητος, τον αυτόν πνεύμα και σάρκα… Ζώον ενταύθα οικονομούμενον, και αλλαχού μεθιστάμενον… τη προς θεόν νεύσει θεούμενον».(Γρηγορίου του Θεολόγου «Εις το Άγιον Πάσχα» PG 36, 632A-636A).
Αυτό το Ζώο, ο Θεός θέλει να μετέχει στην θεια ύπαρξη. «Εκείνο πού θέλει ο Θεός είναι τούτο· να μετέχουμε όλοι στη Θεία ζωή Του» (Μ. Βασίλειος). Ή όπως απλούστερα κατανόησαν οι νέοι σήμερα την βασική περί θεώσεως διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών: «Δεν θα πεθάνουμε ποτέ κουφάλα νεκροθάφτη», γιατί τα πρόσωπα δεν πεθαίνουν όπως τα άτομα. Τα πρόσωπα μετέχουν σε διαρκή άχρονη, αγαπητική ευχαριστιακή συνύπαρξη με τους άλλους.
Οι τρεις Πατέρες της Εκκλησίας, όπως και όλοι Πατέρες, ερμήνευσαν τον κόσμο και προσέγγισαν το μυστήριο του ανθρώπου και του θανάτου με βάση την αγάπη και όχι την γνώση του Θεού. Ο άνθρωπος συναντά τον Θεό όχι όταν τον κατανοήσει, αλλά όταν τον αγαπήσει.
Συνοπτικώς η παιδαγωγική αντίληψη των Πατέρων της Εκκλησίας είναι: «…ο άνθρωπος, κατά τους Πατέρες, δεν μπορεί να νοηθεί αυτόνομα, άλλα ως εικόνα του Θεού. Η πατερική ανθρωπολογία είναι θεοκεντρική. Αυτό δεν υποτιμά τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα τον εξυψώνει στον ύψιστο δυνατό βαθμό, αφού τίποτε υψηλότερο από τον Θεό δεν μπορεί να υπάρξει. Ετσι το ανθρωπολογικό ιδεώδες της πατερικής θεολογίας συνίσταται στη θέωση του ανθρώπου, στην ομοίωση του με τον Θεό κατά χάριν» (Ιωάννης Ζηζιούλας, Ελευθερία και ύπαρξη, Αθήνα 2018,σελ. 169).
