Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ
Ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος, ομιλώντας αναφορικά με την σπουδαιότητα του ανθρώπου ως δημιουργήματος μεταξύ των άλλων κτιστών δημιουργημάτων του Θεού, τονίζει ότι ο Θεός δεν έδειξε την εύνοιά Του στον ουρανό ή την γη, στον ήλιο ή την σελήνη, αλλά προόρισε τον άνθρωπο να λάβει πολύ μεγάλη τιμή. Η «πολύ μεγάλη τιμή» εκφράσθηκε κατά την περίφημη ρήση του Θεού «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν», η οποία ρήση αποτυπώθηκε στην αθάνατη ψυχή του ανθρώπου. Η «ευγενική καταγωγή του ανθρώπου», κατά τον άγιο Μακάριο, δεν στάθηκε ικανή να βοηθήσει τους Πρωτοπλάστους να ξεπεράσουν με επιτυχία την πρώτη τους πνευματική δοκιμασία, δηλαδή την άσκηση της νηστείας και της εγκράτειας από την βρώση του καρπού του προερχομένου από το δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού. Ως εκ τούτου, ο Αδάμ και η Εύα εκβάλλονται από τον Παράδεισο με σκοπό την παιδαγωγία τους και υπάγονται αφ’ ενός στην πνευματική φθορά ως απότοκο των εγωπαθών λογισμών τους και αφ’ ετέρου στην σαρκική φθορά «ἵνα μὴ τὸ κακὸν ἀθάνατον γένηται».
Η απώλεια του Παραδείσου συνοδεύεται από μία υπόσχεση, την έλευση του Υιού και Λόγου του Θεού στην ανθρωπότητα ώστε να συντριβεί η αμαρτία και ο θάνατος. Η υπόσχεση αυτή, με άλλα λόγια το σχέδιο της Θείας Οικονομίας, αποκαλύπτεται στην ανθρωπότητα εντός του πλαισίου της εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ο υμνογράφος Θεοφάνης, στο Δοξαστικό των Αίνων της εορτής, αποτυπώνει το περιεχόμενο της Θεομητορικής πανηγύρεως. «Το ἀπ’ αἰῶνος μυστήριον, ἀνακαλύπτεται σήμερον, καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, Υἱὸς ἀνθρώπου γίνεται, ἵνα τοῦ χείρονος μεταλαβών, μεταδῷ μοι τοῦ βελτίονος. Ἐψεύσθη πάλαι Ἀδάμ, καὶ Θεὸς ἐπιθυμήσας οὐ γέγονεν, ἄνθρωπος γίνεται Θεός, ἵνα Θεὸν τὸν Ἀδὰμ ἀπεργάσηται. Εὐφραινέσθω ἡ κτίσις, χορευέτω, ἡ φύσις, ὅτι Ἀρχάγγελος Παρθένῳ, μετὰ δέους παρίσταται, καὶ τὸ Χαῖρε κομίζει, τῆς λύπης ἀντίθετον. Ὁ διὰ σπλάγχνα ἐλέους ἐνανθρωπήσας, Θεὸς ἡμῶν δόξα σοι – Το μυστήριο το οποίο προϋπήρχε της κτιστής πραγματικότητας, ανακαλύπτεται σήμερα και ο Υιός του Θεού γίνεται υιός ανθρώπου ώστε λαμβάνοντας το χείριστο, να μεταδώσει σε εμένα το καλύτερο. Κάποτε ο Αδάμ, ο οποίος επιθύμησε να καταστεί Θεός, διαψεύσθηκε και ο Θεός γίνεται άνθρωπος ώστε ο Αδάμ να κοινωνήσει εκ νέου με τον Θεό. Η κτίση ευφραίνεται και η φύση πανηγυρίζει καθώς ο Αρχάγγελος με δέος στέκεται ενώπιον της Παρθένου κομίζοντας το «Χαίρε» σημαίνοντας την παύση της λύπης. Επομένως, ας αναπέμψουμε δόξα σε εσένα Θεέ μας, όπου έγινες άνθρωπος από το άπειρο έλεός Σου για την ανθρωπότητα».
Το «αντίθετο της λύπης», κατά τον υμνογράφο Θεοφάνη, είναι ουσιαστικά το αντίδοτο στην θλίψη της ανθρωπότητας. Η «θλίψη» της ανθρωπότητας, ως απότοκο της αμαρτίας, δεν ήταν χαρακτηριστικό μόνο του Αδάμ και της Εύας, αλλά διέπει και εξακολουθεί να προσδιορίζει την ανθρωπότητα ακόμα και έως τις ημέρες μας. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κατέρχεται από τις «ουράνιες αψίδες» ώστε να αναγγείλει το χαρμόσυνο μήνυμα στην Θεοτόκο. Ένα χαρμόσυνο μήνυμα το οποίο είναι εντελώς αντίθετο με την θέληση του Αδάμ να καταστεί Θεός – ένα θέλημα το οποίο οδήγησε στην προσωρινή απώλεια της αέναης κοινωνίας με τον Δημιουργό. Το αντίθετο της λύπης της ανθρωπότητας για τις αμαρτίες της, εκφράσθηκε στην άπειρη αγάπη του Θεού για το πλάσμα Του. Εκφράσθηκε στην πρόσληψη της φθαρτής ανθρώπινης φύσης από τον Υιό και Λόγο του Θεού ώστε η τελευταία να καθαγιαστεί από την Ενανθρώπηση και να ανακαινισθεί κατά την Ανάσταση του Κυρίου Ιησού Χριστού.
Η άκτιστη και η κτιστή δημιουργία ευφραίνονται και πανηγυρίζουν επειδή το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος γίνεται τέλειος άνθρωπος με σκοπό να σώσει τον άνθρωπο. Από τον Ουρανό κατέρχεται στην κοιλία της Παρθένου Μαρίας ώστε να γίνει όμοιος με εμάς και να μας καλέσει στην ουράνια πατρίδα μας. Πανηγυρίζει και ευφραίνεται (η φύση) διότι ο Αρχάγγελος με δέος και φόβο στέκεται ενώπιον της Μητέρας του Λυτρωτού ώστε να της ανακοινώσει ότι έφθασε καιρός να παύσει η λύπη και η οδύνη της ανθρωπότητας. Η απαρχή της Θείας Οικονομίας αποτελεί συνάμα και απαρχή της εκπλήρωσης της υπόσχεσης ότι ο Παντοκράτορας Θεός θα αποστείλει τον Υιό Του ώστε το ανθρώπινο γένος να αναπλασθεί από το Άχραντο Σώμα Του και το Τίμιο Αίμα Του. Η Θεομήτωρ αποδέχεται αυτήν την τιμή και ο Υιός και Λόγος του Θεού, χωρίς να χωρισθεί από τα άλλα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας, κυοφορείται στα σπλάγχνα της έως την γέννησή Του.
Ο άγιος Γρηγόριος, επίσκοπος Νεοκαισαρείας, αποδίδει το «Χαίρε» του Αρχαγγέλου στην Υπεραγία Θεοτόκο με τα εξής λόγια «Πνεύμα άγιο θα έλθει σε εσένα, και θα σε επισκιάσει. Αυτό το οποίο θα γεννηθεί από εσένα, θα ονομασθεί Υιός του Θεού. Και μην φοβάσαι Μαριάμ· δεν ήρθα να προκαλέσω φόβο στην ψυχή σου, αλλά να τον αποδιώξω από την ψυχή σου». Η Θεοτόκος αποδίωξε τον φόβο της και με προθυμία δέχθηκε να γίνει η Μητέρα του Θεού. Με την ίδια προθυμία, όσο είναι αυτό εφικτό για την αδύναμη φύση μας, θα πρέπει να αποδιώξουμε τον φόβο έναντι στην λοιμώδη, σε ορισμένες περιπτώσεις θανατηφόρα, νόσο η οποία μας έχει περιβάλλει. Θα αποδιώξουμε τον φόβο μας όχι μέσα από δήθεν ενθουσιαστικές και άλογες κινήσεις αντίδρασης στα μέτρα προφύλαξης από την εξάπλωσή της, αλλά μέσα από την θέρμανση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του αληθινού Θεού. Εν κατακλείδι, το αντίθετο – αντίδοτο στην λύπη μας ενυπάρχει στο παράδειγμα της Θεοτόκου ∙ όπως ακριβώς η Παρθένος Μαρία αποδέχθηκε με προθυμία να κυοφορήσει τον Υιό και Λόγο του Θεού, με την ίδια προθυμία θα πρέπει να την παρακαλέσουμε, ο κάθε ένας από το δικό του πνευματικό «ταμείο», να μας ενισχύσει στην προσευχή και την πίστη μας ώστε, αφού διορθωθούμε πνευματικά και αποδείξουμε την αγάπη μας προς τον Θεό, να επέλθει το πραγματικό αντίθετο της σαρκικής μας λύπης, δηλαδή, η λύτρωση από την δοκιμασία μας, Αμήν!
