Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ’

Οἱ κατακόμβες ἦταν ὑπόγειες καί μέ διάφορο σχῆμα αἴθουσες στά χριστιανικά κοιμητήρια καί οἱ πρῶτοι χριστιανοί ἕνεκεν τῶν διωγμῶν ἐναντίον τους τίς χρησιμοποιοῦσαν ὡς χώρους λατρείας τοῦ Θεοῦ. Πολλές τέτοιες κατακόμβες βρίσκουμε κυρίως στή Ρώμη. Ὑπάρχουν βέβαια καί ἀλλοῦ Μ. Ἀσία, Βόρ. Ἀφρική, καί Ἑλλάδα ὅπως π.χ. στή Μῆλο, ἀλλά οἱ σπουδαιότερες εἶναι τῆς ἀρχαίας Ρώμης. Στίς κατακόμβες αὐτές οἱ χριστιανοί ἱστοροῦσαν δηλ. ἔφτιαχναν συμβολικές παραστάσεις τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Κοινωνίας, τῆς προσευχῆς, οὕτως ὥστε νά μή γίνεται φανερή καί ἀποδεικτική ἡ παρουσία τῶν πιστῶν χριστιανῶν. Οἱ εἰδωλολάτρες δέν καταλάβαιναν αὐτές τίς παραστάσεις, τά σύμβολα αὐτά καί μόνο μεταξύ τῶν χριστιανῶν ἦταν κατανοητή ἡ πρώϊμος αὐτή χριστιανική τέχνη. Ἔτσι γνωριζόντουσαν οἱ χριστιανοί καί οὐδείς τῶν ἀμυήτων δέν καταλάβαινε περί τίνος πρόκειται.

Ὁ συμβολισμός τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐτῆς ζωγραφικῆς, τῆς νωπογραφίας ἀνάγει στή θεία διδασκαλία. Δέν ἀτενίζεις ἁπλῶς ἄμπελον, ἤ ποιμένα ἤ ἀμνόν, ἀλλά τήν Ἄμπελον τήν ἀληθινήν πού εἶναι ὁ Χριστός, τόν Καλόν Ποιμένα τόν Χριστόν, τόν Ἀμνόν πού εἶναι ὁ Χριστός. Κάτω ἀπό τό σύμβολον κρύπτεται ἡ ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ, κρύπτονται οἱ χριστιανικές ἀρετές, τά χριστιανικά παραγγέλματα. Ἔτσι μέ τά σύμβολα ὑπέρκειται τῆς παράστασης ἡ μυστική, πνευματική ἔννοιά τους.

Ἀναφέρουμε τά ἱερά σύμβολα τῶν πρώτων αἰώνων τοῦ χριστιανισμοῦ μέ τήν ἑρμηνεία τους, δηλαδή τόν πνευματικόν συμβολισμόν τους.

Τά γράμματα τῆς ἀλφαβήτου: Α καί Ω. Συμβολίζουν τόν Χριστό. Κατά τήν Ἀποκάλυψη «Ἐγώ εἰμι τό Ἄλφα καί τό ὠμέγα, ἡ ἀρχή καί τό τέλος, ὁ πρῶτος καί ὁ ἔσχατος». (Ἀποκάλ. κβ,13). Ὁ Χριστός εἶναι τό πᾶν. Ἀναφέρεται σαφῶς ἐδῶ τό ἱερό αὐτό σύμβολο στή θεότητα καί ἀϊδιότητα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἡ ἄγκυρα: Συμβολίζει τήν ἐλπίδα. Τό γράφει ὁ Ἀπ. Παῦλος «Κρατῆσαι τῆς προκειμένης ἐλπίδος ἥν ὡς ἄγκυραν ἔχομεν τῆς ψυχῆς ἀσφαλῆ τε καί βεβαίαν» (Ἑβρ. στ’,18-19). Τότε μάλιστα πού οἱ διωγμοί ἦταν σκληρότατοι γιά τούς χριστιανούς ἡ ἐλπίδα γιά τήν σωτηρία ἦταν μόνον ὁ Χριστός ὅλων τῶν πιστῶν τῆς νοητῆς ὁλκάδος, τοὐτέστιν σκάφους τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ Ἀλέκτωρ: Δηλ. ὁ πετεινός συμβολίζει τήν πνευματική ἐγρήγορση.

Ὁ Ἀμνός: Εἶναι ὁ Χριστός. Γράφει ἡ Ἀποκάλυψις: «Καί εἶδον ἐν μέσῳ τοῦ θρόνου καί τῶν τεσσάρων ζώων καί ἐν μέσῳ τῶν πρεσβυτέρων ἀρνίον ἑστηκός ὡς ἐσφαγμένον» (Ἀποκ. ε’,6) καί στή συνέχεια κάμνει λόγον γιά τό Ἀρνίον καί τόν θρίαμβον τῶν ἐκλεκτῶν στήν ἐν οὐρανοῖς Ἐκκλησία ἐνώπιον τοῦ θρόνου καί τοῦ ἀρνίου. Εἶναι ὁ Ἀμνός τοῦ Θεοῦ, ὁ «αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου» (Ἰω. α’,29) ὡς διεκήρυξε ὁ Προφήτης καί Πρόδρομος Ἰωάννης.

Ἄμπελος: Εἶναι ἴσως ἡ ἀρχαιοτέρα παράστασις πού συμβολίζει τόν Χριστόν κατά τό: «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή» (Ἰω. ιε’, 1). Ἀλλά συμβολίζει καί τήν Θεία Μετάληψη ἕνεκεν τοῦ καρποῦ αὐτῆς, τοῦ οἴνου.

Ἄνθη: Εἶναι σύμβολα τῆς χαρᾶς καί πνευματικῆς εὐωδίας τοῦ Παραδείσου. Μάλιστα ἡ δάφνη συμβολίζει τή μαρτυρική δόξα, τό ἴον (τό κρίνον) τήν ἁγνότητα.

Ἄρτος: Συμβολίζει τόν Χριστόν καί εἰδικότερα τήν Θεία Εὐχαριστία. Εἶπε ὁ Χριστός; «Ἐγώ εἰμί ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς» (Ἰω. στ’,35).

Ἐλαία: Συμβολίζει ἀφενός μέν τήν ἀθανασία γιά τό ἀειθαλές αὐτῆς ἀλλά καί τό θεῖον ἔλεος, τήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο.

Ἔλαφος: Ἐμφαίνεται νά πίνει νερό ἀπό πηγές ὑδάτων καί αὐτό συμβολίζει τούς ἐξ ἐθνῶν χριστιανούς πού σπεύδουν νά ξεδιψάσουν στή θεία Διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ. Ἀκόμη δηλώνει τήν δίψα τῆς ψυχῆς γιά τήν ἀλήθεια. Ὅταν δέ κοντά στήν ἔλαφο εἶναι καί τό Άγιον Ποτήριον τότε συμβολίζει τήν δίψα τοῦ πιστοῦ χριστιανοῦ γιά τήν Θεία Μετάληψη.

ΙΧΘΥΣ: Εἶναι τό συνηθέστερο καί τό ἀγαπητότερο ἱερό σύμβολο τῶν Κατακομβῶν. Συμβολίζει μέ τά γράμματα τόν Χριστόν. ΙΧΘΥΣ σημαίνει Ἰησοῦς Χριστός Θεοῦ Υἱός Σωτήρ.

Λύρα: Ζωγραφίζεται τό μουσικό αὐτό παλαιόν ὄργανον στά χέρια τοῦ μυθικοῦ Ὀρφέως καί παριστᾶ τήν ἑλκυστική δύναμη τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου.

Ναῦς: Δηλαδή τό πλοῖον ἐν μέσῳ κυμάτων πού συμβολίζει τήν Ἐκκλησία. Καί ἡ Ἐκκλησία «κλυδωνίζεται ἀλλ’ οὐ καταποντίζεται. Χειμάζεται, ἀλλά ναυάγιον οὐχ ὑπομένει». (Ἰω. Χρυσοστόμου, PG. 52, 398).

Περιστερά: Συμβολίζει τήν ἁγνότητα καί τήν ἀκεραιότητα. Ὁ Κύριος εἶπε «Γίνεσθε οὖν ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» (Ματθ. ι’, 16).

Ταώς: Συμβολίζει τήν ἀθανασία . Εἶναι τό κοινῶς ὀνομαζόμενο παγώνι, τό ὁποῖο ἀνανεώνει τά πτερά του.

Χ καί Ρ: Τά γράμματα αὐτά εἶναι τό Χριστόγραμμα, εἶναι ὁ ἀρχαιότερος τύπος ὡς τυπογραφικό σύμπλεγμα «Χριστός».

Βέβαια τό κυριώτερον σύμβολον εἶναι ὁ Σταυρός. Τό σκληρότατον καί πλέον ἀτιμωτικό ὄργανο πού χρησιμοποιόταν γιά τήν τιμωρία τοῦ θανεῖν στούς ἐγκληματίες κατέστη τό Εὐλογημένο Ξύλο, τό Τίμιον Ξύλον τῆς θυσιαστικῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Σταυρός εἶναι τό πανσεβάσμιον ξύλον, τό ζωοποιόν καί σωτήριον σύμβολον, ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας καί

τῶν δαιμόνων τό τραῦμα. Παντοῦ, λοιπόν, ζωγραφίζεται ὁ Σταυρός καί Αὐτόν προσκυνοῦμεν ἀρχαιόθεν.

Γεμᾶτοι, λοιπόν, οἱ Κατακόμβες, οἱ τόποι αὐτοί τῆς πρώτης Ἐκκλησίας. Ἀλλοῦ, λοιπόν, ἔβλεπες τήν Ἄμπελον, ἀλλοῦ τόν Ἀμνόν καί σ’ ἄλλη Κατακόμβη τήν διψασμένη ἔλαφο. Εἰδικότερα, στό ἑλληνικό παρεκκλήσιον τῆς Κατακόμβης τῆς Ἁγίας Πρισκίλλης (Via Salaria 430 στή Ρώμη) βλέπουμε τήν «κλάσι τοῦ ἄρτου», στήν κατακόμβη τοῦ Ἁγ. Καλλίστου ( Via Appia) ὅπου ἐκτείνεται σέ τέσσερα ἐπίπεδα κάτω ἀπό τή γῆ, ἀτενίζουμε ἰχθύν καί ἄρτους, καί στήν κατακόμβη Ἁγίου Σεβαστιανοῦ (Via Appia Antica 136, Ρώμη) βλέπουμε τόν «ΙΧΘΥΝ» ἐνῶ σ’ ἐκείνη τῆς Δομιτίλλας στήν περιοχή Via delle Sette Chiese 282 (Ρώμη) βλέπουμε τόν «Καλόν Ποιμένα».

Αὐτά ὅλα τά σύμβολα ἐνέπνεαν τούς πρώτους χριστιανούς καί συνεχίζουν καί γιά τούς συγχρόνους πιστούς χριστιανούς, νά εἶναι ἱερά σύμβολα.

Γενικῶς τά σύμβολα, τά ἐξωτερικά αὐτά σημεῖα, συνδέονται μέ τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, τήν ἱστορία καί τόν πολιτισμό. Ἀποτελοῦν ἀναφορές σέ ἔννοιες καί ἀντιλήψεις γιά τό Θεό, τόν ἄνθρωπο, τόν κόσμο. Καθίστανται σημεῖα ταυτότητας, κατοχῆς, κυριαρχίας, ἰδεολογίας, ἀναγνώρισης. Τό σύμβολο εἶναι τύπος καί οὐσία. Τύπος, ὡς ἐξωτερική ἔνδειξη, ὡς ἀντικείμενο, ὡς παράσταση, οὐσία ὡς πρός τό περιεχόμενο καί τό νόημα πού ἐμπεριέχει στήν ἀναγωγή του. Καί εἰδικῶς ἱερά σύμβολα ἐκφράζουν πράγματι τήν θεία πραγματικότητα, εἶναι μία ἄλλη γλῶσσα γιά νά μιλήσει τό θεῖο μυστήριο. Αἰῶνες τώρα ἀποτελοῦν ἕνα πολύτιμο κληροδότημα τοῦ ἀρχέγονου χριστιανισμοῦ. Παραμένουν διδαχή γιά ὅλους μας.