Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ
Ευρισκόμενη το 326 η αγία Βασίλισσα και Ισαπόστολος Ελένη στα Ιεροσόλυμα προκειμένου, με την χάρη του Θεού αλλά και την περιβολή της αυτοκρατορικής ισχύος, να ανακαλύψει τον Τίμιο Σταυρό, όχι μόνο εκπληρώνει την επιθυμία της αλλά και αξιώνεται να παρακολουθήσει το θαύμα της ανάστασης της νεκρής κόρης με το οποίο επιβεβαιώνεται η εύρεση του σπουδαίου ιερού κειμηλίου. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 312, καθώς ο Μέγας Κωνσταντίνος πορεύεται να αναμετρηθεί με τον Μαξέντιο στην μάχη της Μουλβίας γέφυρας, υψώνει τα μάτια του στον ουρανό και αντικρίζει έναν Σταυρό φωτός επάνω από τον Ήλιο και μαζί του την φράση «Ἐν τούτω νίκα». Τέλος, ο αυτοκράτορας Ηράκλειος το 628 υψώνει τον Τίμιο Σταυρό στην Κωνσταντινούπολη αφού είχε προηγηθεί η επανάκτησή του από τους Πέρσες οι οποίοι το 613 είχαν κυριεύσει την Παλαιστίνη και είχαν μεταφέρει ως λάφυρο το πανσεβάσμιο Ξύλο στην χώρα τους. Τα παραπάνω περιστατικά αναδεικνύουν ορισμένες πτυχές της σημασίας την οποία έχει ο Τίμιος Σταυρός για τους Ορθοδόξους χριστιανούς, με τον υμνογράφο να σημειώνει: «Ὦ τρισμακάριστε Σταυρὲ καὶ πανσεβάσμιε, Σὲ προσκυνοῦμεν οἱ πιστοὶ καὶ μεγαλύνομεν, Ἀγαλλόμενοι τῇ θείᾳ σου ἀνυψώσει. Ἀλλ᾿ ὡς τρόπαιον καὶ ὅπλον ἀπροσμάχητον, Περιφρούρει τε καὶ σκέπε τῇ σῇ χάριτι. Τοὺς σοὶ κράζοντας· Χαῖρε, Ξύλον μακάριον – Ω τρισμακάριστε Σταυρέ και πανσεβάσμιε, Εσένα προσκυνούμε οι πιστοί και προσφέρουμε δοξολογία καθώς είμαστε πλήρεις αισθημάτων χαράς λόγω της θείας Σου ανύψωσης. Αλλά, Εσύ περιφρούρησε εμάς με την χάρη Σου ως τρόπαιο και όπλο το οποίο είναι ακατανίκητο, εμάς οι οποίοι αναφωνούμε προς Εσένα· Χαίρε, Ξύλο μακάριο».
Ωστόσο, εγείρεται το εξής ερώτημα· τι ακριβώς σημαίνει η «θεία ύψωση» του Τιμίου Σταυρού για τον χριστιανό; Από τα προαναφερθέντα ιστορικά περιστατικά αντιλαμβανόμαστε ότι ο Σταυρός του Κυρίου χαρίζει την υγεία (ψυχής και σώματος) στους πάσχοντες ανθρώπους, ενισχύει όσους κοσμικούς άρχοντες Τον προσκυνούν και μεταβάλλεται σε πηγή ευλογίας για όσους ανθρώπους (κληρικούς και λαϊκούς) άφοβα Τον έχουν θέσει ως θεμέλιο και βάση της υπάρξεώς τους. Το «ξύλο της κατάρας» μεταβλήθηκε σε «μακάριο Ξύλο» καθώς ο Θεάνθρωπος καταδέχθηκε να υποστεί «κρίσιν, ἐμπτυσμοὺς καὶ μάστιγας» και να περιβληθεί τα «βασιλικά διάσημά Του», δηλαδή την πορφύρα και τον ακάνθινο στέφανο. Η ανύψωση του Τιμίου Ξύλου καθίσταται «θεία» επειδή ο Ιησούς Χριστός διαρκώς υψώνεται επάνω σε αυτό κατά το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας προσκαλώντας όλους τους πιστούς να μεταλάβουν του αχράντου Σώματος και του Αίματος, μακριά από τις πρόσκαιρες (όπως και το φθαρτό ανθρώπινο σώμα) ασθένειες και τους επιβλαβείς λογισμούς. Η «θεία ανύψωση» του Τιμίου Σταυρού συντελείται ώστε αφ’ ενός οι κοσμικοί άρχοντες να μην λησμονούν ότι ο Εσταυρωμένος Κύριος είναι ο μοναδικός ρυθμιστής της ανθρώπινης ιστορίας ο Οποίος ουδόλως επηρεάζεται από τα πρόσκαιρα σχέδια των «ηγετών» της γης και αφ’ ετέρου οι κληρικοί να μην εγκαταλείπουν την διακονία τους, όπως οι Απόστολοι τον Εσταυρωμένο Κύριο της Δόξης, με σκοπό την απρόσκοπτη «διοίκηση» και «συμβουλευτική καθοδήγηση» των πρόσκαιρων ακολούθων τους.
Η θεία ανύψωση πραγματώνεται ώστε ο Ιησούς Χριστός να υπενθυμίσει στους ανθρώπους ότι «ὁ ζωηφόρος Σταυρός» αποτελεί την «θύρα τοῦ Παραδείσου» αλλά και την αιτία της κατάργησης της ανθρώπινης πνευματικής φθοράς. Ο υψωμένος Σταυρός τονίζει στον άνθρωπο ότι χάρη σε Αυτόν «ἐξηφάνισται ἡ φθορὰ καὶ κατήργηται, καὶ κατεπόθη, τοῦ θανάτου ἡ δύναμις». Άλλωστε, δεν είναι προσβλητικό να παραδεχθούμε ότι η ανθρώπινη φύση είναι αδύναμη και υπόκειται στην φθορά και στον θάνατο· ο Σταυρός του Κυρίου υψώνεται προκειμένου οι άνθρωποι να αντιληφθούν την σπουδαιότητά Του ως «ὁδηγοῦ τῶν τυφλῶν, τῶν ἀσθενούντων ἰατρός» και ως «ἀνάστασις ἁπάντων τῶν τεθνεώτων». Η «θεία ύψωση» αντικατοπτρίζει την θέληση της Εκκλησίας να διδάξει τον άνθρωπο ότι ο επίγειος βίος είναι μία διαρκής σταυρική πορεία· ο άνθρωπος καθημερινά «σταυρώνεται» επειδή καλείται να αντιμετωπίσει θλίψεις και άνωθεν επιτρεπόμενες δοκιμασίες, πάντοτε με γνώμονα την πνευματική ωφέλεια από τις αναφυόμενες δυσκολίες.
Η θεία ύψωση του μακαρίου Ξύλου επιβεβαιώνει, σύμφωνα με τον άγιο Ανδρέα επίσκοπο Κρήτης, ότι ο Τίμιος Σταυρός είναι «η ελπίδα των Χριστιανών, η σωτηρία των απεγνωσμένων, η ιατρεία για τους ασθενείς, η καθοδήγηση προς την ευσέβεια αλλά και η αποστόμωση της βλασφημίας. Ο Τίμιος Σταυρός είναι το κάλλος του βασιλικού στέμματος, το στήριγμα της Πίστεως, ο παιδαγωγός των αφρόνων αλλά και η φανέρωση της μετάνοιας». Η ύψωση του Σταυρού φανερώνει «την σκάλα η οποία οδηγεί στον Ουρανό, το κλειδί του Παραδείσου, την αναίρεση του πνευματικού θανάτου αλλά και συντελεί στην απόδοση παρρησίας στην ψυχή όταν αυτή ευρεθεί ενώπιον της κρίσης του Θεού».
Ο Τίμιος Σταυρός, αναμφίβολα, αποτελεί την αιτία της ολοκληρωτικής κατάργησης του διαβόλου αλλά και την οδό για την επίτευξη της κατά χάριν θέωσης του ανθρώπου. Ασφαλώς, η θεία ανύψωση του μακαρίου Ξύλου αποβλέπει στην κατανόηση του μεγέθους της αγάπης του Θεού προς τον άνθρωπο, αγάπη η οποία θα πρέπει να προσδιορίζει και να κοσμεί τον ανθρώπινο βίο. Ο φθαρτός και χειμαζόμενος από ασθένειες (σωματικές και πνευματικές) άνθρωπος καλείται να αντικρύσει τον υψούμενο Τίμιο Σταυρό όχι ως μία συγκινητική ιστορία του παρελθόντος η οποία με πολλαπλούς τρόπους απεικονίσθηκε σε ιστορικές συγκυρίες, αλλά ως μία διαρκώς παρατεινόμενη πραγματικότητα εντός της οποίας ο Σταυρός λειτουργεί ως «φρουρός και φύλακας» απέναντι στις δαιμονικές επιβουλές. Ο πνευματικός αγώνας του κάθε ανθρώπου αποτελεί τον ατομικό μας «Γολγοθά» τον οποίο καλούμαστε να διανύσουμε με σκοπό να επιτύχουμε την πνευματική αφθαρσία. Εν κατακλείδι, ο υμνογράφος προτρέπει τους απανταχού χριστιανούς να προσκυνήσουν και να γονατίσουν ειλικρινά και με συντριβή καρδίας ενώπιον του Σταυρού ώστε να αγιαστούν πνευματικά, αποβάλλοντας τους άκαρπους λογισμούς. Τέλος, η θεία ανύψωση του μακαρίου Ξύλου αποτελεί την περίτρανη επιβεβαίωση ότι «ὁ τριμερὴς Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ» αποτελεί την πνευματική μας «κραταιὰ σκέπη», εντός της οποίας καταργείται η φθορά και εξαλείφονται οι προσωπικοί και συλλογικοί μας «δαίμονες», Αμήν!
