Καταβασίες Κυριακής του Ασώτου

27 Φεβρουαρίου, 2021
9:47 μμ

Για το Arxon.gr – Βαζούρας Ιωάννης

Ο συνθέτης του Κανόνα της Κυριακής του Ασώτου – Ιωσήφ ο Στουδίτης αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.

Εισαγωγικά περί του Κανών

Κατά το πρώτο μισό του Δ’ αιώνα , η Εκκλησία εισέρχεται σε μια περίοδος μεγάλης ακμής. Σε αυτό συνέβαλλαν πολλοί παράγοντες:

Η ελευθερία άσκησης της χριστιανικής λατρείας και η ανακήρυξή της ως επίσημη θρησκεία του κράτους , συνέβαλε στο να χτισθούν μεγαλοπρεπείς ναοί με αυτοκρατορικές χορηγίες.
Κατά την περίοδο αυτή, έχουμε την ανάδειξη μεγάλων πατερικών μορφών της Εκκλησίας, που συνέβαλλαν στην ανύψωση της λειτουργικής πράξεως.
Έχουμε μεγάλη ανάπτυξη του μοναχισμού , ιδίως με την είσοδο σε αυτόν, προσώπων υψηλής πνευματικής μόρφωσης , που είχε ως αποτέλεσμα την διαμόρφωση τυπικών και ακολουθιών, καλύπτοντας μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής των μοναχών.
Καλλιεργήθηκε η υμνογραφία, ιδίως μέσα σε μοναχικά περιβάλλοντα, που εξωράισε τη λατρεία και την διακόσμησε με ύμνους μεγάλης ποιητικής και πνευματικής αξίας.[1]

Παρατηρείται μία σημαντική, λοιπόν, συμβολή του μοναχισμού στον ευρύτατο εκκλησιαστικό βίο την ακμάζουσα αυτή περίοδο (Δ’ – Θ’ αι.) της Εκκλησίας. Η συμβολή αυτή, στην ανανέωση της μορφής και του περιεχομένου της Υμνογραφίας, θα μπορούσε να θεωρηθεί, ανάλογη προς τη θεολογική συγκρότηση του εικονογραφικού προγράμματος των ναών.[2] Το νέο στοιχείο που προστέθηκε στη λατρεία και αντικατέστησε το σπουδαίο υμνογραφικό είδος του Κοντακίου ,είναι ο Κανών. Ο Κανών είναι ένα συγκροτημένο υμνογραφικό σύνολο που αποτελείται από εννέα ωδές και κάθε ωδή έχει ένα εισαγωγικό τροπάριο που ονομάζεται ειρμός και 2-6 τροπάρια. Ο ειρμός αποτελεί την βάση, για την μελωδία και τον ρυθμό των υπολοίπων τροπαρίων κάθε ωδής.

Ιωσήφ ο Στουδίτης, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης

Στην ανάπτυξη και στην συνέχιση της υμνογραφικής παράδοσης των Κανόνων, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και η περίφημη μονή Στουδίου της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Θεόδωρος Στουδίτης (750 -826) υπήρξε ονομαστός για την μόρφωσή του και την αρετή του και είχε διακριθεί για τον ένθερμο αγώνα του υπέρ των ιερών εικόνων και για το λόγο αυτό είχε υποστεί πολλές διώξεις από τον αυτοκράτορα Λέοντα τον Γ τον Αρμένιο επικαλούμενο. Έξοχος θεολόγος και υμνογράφος, από τους σπουδαιότερους- γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και διετέλεσε ηγούμενος της μονής Στουδίου. Αναφέρεται δε, ότι στους Στουδίτες μοναχούς, δίδασκε την ψαλμωδία των ύμνων και ανέδειξε πολλούς μαθητές. Μεταξύ των υμνογράφων και ασματογράφων ως μαθητές του Θεοδώρου διακρίνονται οι Στουδίτες: Συμεών, Θεόκτιστος, Ανατόλιος, Αρσένιος , Κλήμης, Κυπριανός, Πέτρος και πολλοί άλλοι[3]. Έγραψε πολλούς ασματικούς κανόνες και πολλές ακολουθίες.

Ο Ιωσήφ ο Στουδίτης , μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, αδελφός του Θεοδώρου του Στουδίτου, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη περί το δεύτερο μισό του 8^ου αιώνος από ευσεβείς γονείς εκ των οποίων έτυχε σωστής και πνευματικής ανατροφής. Λόγω του μεγάλου αγώνος του υπέρ των αγίων Εικόνων, εξορίσθηκε τρεις φορές από τον επισκοπικό του Θρόνο και πέθανε περί το 833 μ.Χ. Μαζί με τον αδερφό του Θεόδωρο, διακρίθηκαν, όχι μόνο για τους αγώνες τους υπέρ των Αγίων Εικόνων , αλλά και για την τεράστια υμνογραφική τους προσφορά ,ιδιαίτερα στην ανανέωση του υμνογραφικού υλικού του Τριωδίου. Ο Ιωσήφ, συνέταξε τον κανόνα της Κυριακής του Ασώτου, τριώδια και στιχηρά για τις πέντε ημέρες της Τυρινής και των υπολοίπων ημερών της Μ. Τεσσαρακοστής και τετραώδια για τα τέσσερα Σάββατα των Νηστειών. «Στην αυτοκρατορική βιβλιοθήκη της Βιέννης, υπάρχει κανόνας του Ιωσήφ, αφιερωμένος στην Δευτέρα Παρουσία, όπου δεν συναντάται στις σημερινές εκκλησιαστικές ακολουθίες. Επίσης οι πέντε κανόνες του Πεντηκοσταρίου που φέρουν το όνομά του, θεωρούνται σήμερα από πολλούς ερευνητές ότι ανήκουν όχι στον ίδιο , αλλά στον έτερο Ιωσήφ τον Υμνογράφο (840 – 885 μ.Χ.)»[4]

Παραθέτουμε τις καταβασίες της Κυριακής του Ασώτου, σε ήχο Δεύτερο (ειρμολογικό) και μέλος Ιωάννου Πρωτοψάλτου του Τραπεζούντιου. Τις καταβασίες ψάλλει ο Πρωτοψάλτης του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Καλλιθέας και Δάσκαλος της Ψαλτικής , Βαζούρας Ιωάννης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Παπαδοπούλου Γ., Λεξικόν Βυζαντινής Μουσικής, Αθήνα 1995.

Φειδά Βλ. Εκκλησιαστική Ιστορία (Από την Εικονομαχία μέχρι την Μεταρρύθμιση) τόμος Β’ ,Αθήνα 2002.

Φουντούλη Ιω. , Λειτουργική Α’ (Εισαγωγή στη θεία Λατρεία) , Θεσσαλονίκη 2000.

[1] Φουντούλη Ιω. , Λειτουργική Α’ (Εισαγωγή στη θεία Λατρεία) , σελ. 29.

[2] Φειδά Βλ. Εκκλησιαστική Ιστορία (Από την Εικονομαχία μέχρι την Μεταρρύθμιση) τόμος Β’ ,σελ. 653.

[3] Παπαδοπούλου Γ., Λεξικόν Βυζαντινής Μουσικής, σελ.215-216.

[4] Παπαδοπούλου Γ., Λεξικόν Βυζαντινής Μουσικής, σελ.114.

* Το μουσικό κείμενο των καταβασιών που χρησιμοποιείται στο βίντεο , προέρχεται από τον ιστότοπο https://papline.gr/ ,τον διαχειριστή του οποίου ευχαριστούμε θερμώς.