Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ
«Ποίοις οἱ εὐτελεῖς χείλεσι, μακαρίσωμεν τὴν Θεοτόκον; τὴν τιμιωτέραν τῆς κτίσεως, καὶ ἁγιωτέραν ὑπάρχουσαν, Χερουβὶμ καὶ πάντων τῶν Ἀγγέλων, τὸν θρόνον, τοῦ Βασιλέως τὸν ἀσάλευτον, τὸν οἶκον, ἐν ᾧ κατῴκησεν ὁ Ὕψιστος, τὴν σωτηρίαν τοῦ κόσμου, τοῦ Θεοῦ ἁγίασμα, τὴν παρέχουσαν τοῖς πιστοῖς, ἐν τῇ θείᾳ μνήμῃ αὐτῆς, πλουσίως τὸ μέγα ἔλεος – Ποια θα είναι εκείνα τα ευτελή χείλη με τα οποία θα δοξολογήσουμε την Θεοτόκο; (Αυτή) όπου είναι η τιμιώτερη από το σύνολο της κτίσεως και αγιώτερη από τα Χερουβίμ και όλους τους Αγγέλους, (Αυτή) όπου είναι ο ασάλευτος θρόνος του Βασιλέως, (Αυτή) όπου είναι ο οίκος στον οποίο κατοίκησε ο Ύψιστος, (Αυτή) όπου είναι η σωτηρία του κόσμου, το αγίασμα του Θεού, Αυτή διά των πρεσβειών της Οποίας παρέχεται στον κόσμο πλούσιο το μέγα έλεος του Θεού». Ο υμνογράφος της εορτής της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου υπενθυμίζει με απλό και άμεσο τρόπο στους χριστιανούς ότι το ανθρώπινο γένος δεν είναι άξιο να αναπέμψει ύμνο προς την «Τιμιωτέρα των Αγγέλων», επειδή Εκείνη πρόθυμα μεταβλήθηκε στον «οίκο» όπου στέγασε τον Υιό και Λόγο του Θεού ώστε Εκείνος να κατέλθει στη γη και να σώσει τον αμαρτωλό άνθρωπο. Πραγματικά είναι μεγάλο το γεγονός της Κοιμήσεως της Μητέρας της Ζωής, επειδή ακριβώς εύλογα διερωτάται ο καθένας· πώς είναι δυνατόν να γνωρίσει θάνατο εκείνο το πρόσωπο όπου δέχθηκε στα σπλάγχνα της «τὸ πῦρ τῆς θεότητος» με σωματική μορφή;
Η εύλογη αυτή απορία συνιστά τον πυρήνα της τιμώμενης Θεομητορικής εορτής και παράλληλα αναδεικνύει ακόμα μία παραδοξότητα· είναι δόκιμο να πανηγυρίζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα από τον Ορθόδοξο κόσμο η έξοδος ενός προσώπου; Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μας διδάσκει ότι «η Θεοτόκος Μαρία δεν υπήρξε ένας απλός άνθρωπος, αλλά με τη συγκατάθεσή της καταστάθηκε «ἡ γέφυρα πρὸς τοὺς οὐρανοὺς ἡ μετάγουσα». Η Μητέρα του Κυρίου μας έπρεπε να γνωρίσει θάνατο ώστε να επιστρέψει στη γη από την οποία απαρτίσθηκε και έπειτα να μεταφερθεί στον ουρανό. Όπως ακριβώς το χρυσάφι εντός του χωνευτηρίου αποβάλλει τα άχρηστα, με τον ίδιο τρόπο η Θεοτόκος διά του θανάτου απέβαλε το βάρος της θαμπής θνητότητας και το σώμα της έγινε άφθαρτο και αμόλυντο, ώστε να λάμπει το φως της αθανασίας». Εμφορούμενος από τους λόγους του Ιωάννου Δαμασκηνού, ο υμνογράφος επισημαίνει ότι «Ποῖα πνευματικὰ ᾄσματα, νῦν προσάξωμέν σοι Παναγία; τῇ γὰρ ἀθανάτῳ Κοιμήσει σου, ἅπαντα τὸν κόσμον ἡγίασας, καὶ πρὸς ὑπερκόσμια μετέβης, τὸ κάλλος, κατανοεῖν τοῦ Παντοκράτορος, καὶ τούτῳ, οἷά περ Μήτηρ συναγάλλεσθαι, ἀγγελικῶν σε ταγμάτων, δορυφορησάντων ἁγνή, καὶ ψυχῶν Δικαίων – Ποια πνευματικά άσματα να προσφέρουμε τώρα σε εσένα Παναγία; Επειδή με την αθάνατη Κοίμησή σου αγίασες όλον τον κόσμο, και μετέβης στα υπερκόσμια ώστε να εννοήσεις και να βιώσεις την πνευματική γαλήνη του Παντοκράτορα και η μετάβασή σου συντελέσθηκε με τη συνοδεία αγγελικών ταγμάτων τα οποία Αγνή σε συνόδευσαν μαζί με τις ψυχές των Δικαίων».
Η Θεοτόκος Μαρία και Μητέρα του Φωτός, σύμφωνα με τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Μόδεστο, «γνωρίζει θάνατο ώστε να λάβει την ουράνια αφθαρσία και να μεταβληθεί σε σκέπη κραταιά, σε σωτηρία και προστασία όλων των Χριστιανών. Εντός του τάφου το σώμα της Παναγίας φυλάχθηκε από τον παντοδύναμο Σωτήρα Χριστό ώστε ο άνθρωπος να επιτύχει την μυστική ανοικοδόμησή του. Από την κοίμηση της Θεοτόκου προήλθε η ανθρωπότητα ιάθηκε σωματικά και η οικουμένη πληρώθηκε από πνευματική ευεξία. Είναι παμμακάρια η κοίμηση της υπερένδοξης Θεοτόκου επειδή το ανθρώπινο γένος έλαβε την άφεση των αμαρτημάτων του και τη σωτηρία από την τυραννία του διαβόλου». Στην παραδοξότητα όπου διεξήχθη στα Ιεροσόλυμα και συγκεκριμένα στην κατοικία της Θεοτόκου συμμετείχαν οι Άγιοι Απόστολοι, όπου σύμφωνα με την παράδοση και την υμνογραφία της Εκκλησίας «ἤλθον ἐκ περάτων, παντοδυνάμῳ νεύματι» ώστε να κηδεύσουν «τὸ θεῖον καὶ ἀκήρατον σῶμα» της Παρθένου Μαρίας.
Πραγματικά ήταν παράδοξο το θέαμα της ταφής της Βασίλισσας Παρθένου, όπως επίσης ήταν παράδοξα τα γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα εκείνες τις ημέρες. Συγκεκριμένα, τρεις ημέρες πριν από την κοίμηση, εμφανίσθηκε στην Παναγία ο Αρχάγγελος Γαβριήλ ώστε να της αναγγείλει την επανασύνδεση με τον Υιό και Θεό της. Μετά την ουράνια αναγγελία του επερχομένου γεγονότος, η Παναγία έσπευσε να αποχαιρετήσει τόσο τους συγγενείς όσο και τους γείτονές της, να ευπρεπίσει την οικία της και να αποθέσει άνθη στη νεκρική κλίνη της. Έπειτα ακολούθησε η έλευση των Αγίων Αποστόλων, με τον Θωμά να είναι απών. Παρά το θρήνο των Αποστόλων και των παρευρισκόμενων, η Μητέρα του κόσμου αισθάνεται χαρά επειδή θα συναντήσει τον Υιό της, όπως και γίνεται καθώς ο Επουράνιος Βασιλέας παρέλαβε την ψυχή της Μητέρας Του σε μορφή βρέφους. Η νεκρική πομπή κατευθύνθηκε στη Γεθσημανή και παρά την ανεπιτυχή προσπάθεια ενός Εβραίου να βεβηλώσει το σκήνωμα, η ταφή ολοκληρώθηκε κατά την ιουδαϊκή συνήθεια και πρακτική. Όταν παρήλθαν τρεις ημέρες από την ταφή, ο Απόστολος Θωμάς έφθασε στα Ιεροσόλυμα και ζήτησε να ανοιχθεί το Θεομητορικό μνήμα ώστε να προσκυνήσει το εντός αυτού σκήνωμα. Οι παρευρισκόμενοι αντίκρισαν την κορύφωση της παραδοξότητας, η οποία δεν ήταν άλλη από την απουσία του σκηνώματος της Θεομήτορος, το οποίο (σκήνωμα) είχε μετασταθεί στον ουρανό ενδεδυμένο με τη θεία αφθαρσία.
«Τίνα τὰ φοβερὰ ᾄσματα, ἃ προσῆξάν σοι τότε Παρθένε; κύκλῳ τῆς σῆς κλίνης ἱστάμενοι, πάντες οἱ τοῦ Λόγου Ἀπόστολοι, καὶ θαμβητικῶς ἀναβοῶντες; Ἀπαίρει, τοῦ Βασιλέως τὸ παλάτιον, ὑψοῦται, ἡ κιβωτὸς τοῦ ἁγιάσματος. Πύλαι ἐπάρθητε ὅπως, τοῦ Θεοῦ ἡ πύλη, ἐν πολλῇ εἰσέλθῃ χαρᾷ ἀπαύστως τῷ κόσμῳ, αἰτουμένη τὸ μέγα ἔλεος». Από κοινού με τους Αποστόλους βιώνουμε και εμείς αντίστοιχα την ίδια παραδοξότητα, αυτή της Θεομητορικής Κοιμήσεως, έχοντας την ακλόνητη πίστη και βεβαιότητα ότι η Μητέρα της Ζωής όντως δεν εγκατάλειψε τον κόσμο. Πανηγυρίζουμε την Κοίμηση και τη Μετάσταση της Υπεραγίας Θεοτόκου ως «δεύτερο Πάσχα» ή «Πάσχα του καλοκαιριού» επειδή η Υπέρμαχος Στρατηγός έμπρακτα ικετεύει και παρακαλεί τον Υιό της για τη σωτηρία μας. Η Παναγία Μητέρα μας προσκαλεί στον εορτασμό της «παραδοξότητας» όχι ως ένα απλό έθιμο, όχι ως μία απλή και συναισθηματικά φορτισμένη ανάμνηση, αλλά για να μας υπενθυμίσει ότι όπως ακριβώς έχουμε παρρησία στις βιολογικές μας μητέρες, με τον ίδιο τρόπο οφείλουμε με ταπείνωση και συστολή να παρακαλούμε την Ουράνια Μητέρα για τη σωτηρία και τη λύτρωση. Ας ταπεινωθούμε απέναντι στη Βασίλισσα Παρθένο και με ειλικρινή διάθεση ας αναλογιστούμε το μεγαλείο της παραδοξότητας όπου πανηγυρίζουμε ώστε Εκείνη να δέεται για την κατάπαυση των δεινών μας, Αμήν!
