Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ
Ένα από τα κύρια γνωρίσματα της Μεγάλης Εβδομάδας, το οποίο προβάλλεται τόσο ευαγγελικά όσο και υμνολογικά, είναι η πνευματική εγρήγορση απέναντι στην ανθρώπινη αδυναμία. Επιπλέον, τα γεγονότα της Μεγάλης Εβδομάδας ξεγυμνώνουν στο έπακρο την ανθρώπινη ολιγότητα, η οποία δεν γνωρίζει διακρίσεις και προσδιορίζει έκαστο άνθρωπο, ανεξαρτήτως της θέσεως την οποία κατέχει. Άλλωστε, το ίδιο το ευαγγελικό ανάγνωσμα του Όρθρου της Μεγάλης Τρίτης δηλώνει εμφατικά ότι ο άνθρωπος είτε είναι κληρικός είτε είναι λαϊκός, η αδυναμία είναι κοινή και αμφότεροι καλούνται να καλλιεργήσουν την εγρήγορση.
Μάλιστα, το δριμύ, διαχρονικό και σχετικά επίκαιρο «κατηγορώ» του Θεανθρώπου προς τις ιερατικές τάξεις της εποχής, ενδεχομένως και τις σημερινές, στηλιτεύει τη δολιότητα και τη σκοπιμότητα ως προεκτάσεις της κακής χρήσης της ατομικής ελευθερίας του ανθρώπου. Η Εκκλησία, επειδή ακριβώς μας ανέχεται από κοινού κληρικούς και λαϊκούς – δεν είναι κακό να το παραδεχθούμε και να το αποδεχθούμε, μεριμνά για να μας θεραπεύσει την μεγαλύτερη αδυναμία μας, δηλαδή τον εγωισμό. Επομένως, ένας από τους λόγους της Σαρκώσεως του Ιησού Χριστού ήταν και είναι θεραπεία του εγωισμού μας.
«Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός, καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα». Ήδη με την πρώτη φράση της υμνολογίας, η Εκκλησία οριοθετεί το πλαίσιο της διδασκαλίας της, το οποίο δεν είναι άλλο από την εγρήγορση. «Μακάριος» θα είναι ο δούλος εκείνος ο οποίος θα είναι έτοιμος πνευματικά για την απρόσμενη έλευση του Νυμφίου, ενώ «ἀνάξιος» θα αποδειχθεί ο δούλος εκείνος ο οποίος θα είναι απροετοίμαστος πνευματικά για την έλευση του Κυρίου.
Το ευαγγελικό ανάγνωσμα του Όρθρου της ημέρας φωτογραφίζει ως «αναξίους» της ελεύσεως του Υιού του Ανθρώπου τους Αρχιερείς, τους Φαρισαίους και τους Σαδδουκαίους, οι οποίοι με λόγια επιχείρησαν να παγιδεύσουν το Θεό. Οι απαντήσεις του Κυρίου ήταν κομβικές, χωρίς περιθώριο αμφιβολίας και μάλιστα έως σήμερα ενοχλούν συνειδήσεις (είτε στους αναγνώστες είτε στους ακροατές, πόσο μάλλον εκείνη την εποχή στους αυτήκοους ακροατές των λόγων του Ιησού Χριστού!) και προκαλούν ένα αίσθημα δήθεν ενοχής, το οποίο έχει ξεπερασθεί αμέσως μόλις τελειώσει η ανάγνωση της ευαγγελικής περικοπής. Για τον παραπάνω λόγο, η Εκκλησία ενεργεί ως φιλόστοργη μητέρα και μας διδάσκει ότι ακόμα και εάν μας ενόχλησαν οι αιχμηροί λόγοι του Κυρίου, εντούτοις πρέπει να μιλήσουμε με ειλικρίνεια στη ψυχή μας και να της πούμε ότι «Βλέπε οὖν ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθής, ἵνα μῄ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς βασιλείας ἔξω κλεισθῇς».
Συνεργός στη διαδικασία της οικοδόμησης της πνευματικής εγρήγορσης είναι η παραβολή των Δέκα Παρθένων. «Τὸν Νυμφίον ἀδελφοὶ ἀγαπήσωμεν, τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν εὐτρεπίσωμεν, ἐν ἀρεταῖς ἐκλάμποντες καὶ πίστει ὀρθῇ, ἵνα ὡς αἱ φρόνιμοι, τοῦ Κυρίου παρθένοι, ἕτοιμοι εἰσέλθωμεν, σὺν αὐτῷ εἰς τοὺς γάμους· ὁ γὰρ Νυμφίος δῶρον ὡς Θεός, πᾶσι παρέχει τὸν ἄφθαρτον στέφανον». Σύμφωνα με τον υμνογράφο, ο τρόπος για να συμφιλιωθούμε την εγρήγορση είναι η αγάπη προς το Θεό, ο Οποίος είναι η φύση της εγρήγορσης. Με άλλα λόγια, όπως ακριβώς ο Θεός ευρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση για τον κάθε άνθρωπο, με τον ίδιο τρόπο ο άνθρωπος, ομοιάζοντας στις φρόνιμες Παρθένες, προσκαλείται να ανταποδώσει την «εγρήγορση» αυτή. Πως θα την ανταποδώσει; Με την προβολή της αγάπης του προς τον Ουράνιο Νυμφίο, με την καλλιέργεια των αρετών, με την αληθινή πίστη του και με την προσμονή της ελεύσεως Του «ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός».
Εμπόδιο στην απόκτηση της εγρήγορσης είναι η ψευδαίσθηση αφενός της σιγουριάς και αφετέρου της βεβαιότητας. Η παραβολή των Ταλάντων διαλύει την σιγουριά και οι δριμείς λόγοι του Δεσπότη Χριστού καταρρίπτουν το μύθο της βεβαιότητας ή των δεδομένων καταστάσεων. Ο πονηρός δούλος της παραβολής, όντας σίγουρος ότι ο κύριός του δεν ασχοληθεί σοβαρά με την αξιοποίηση του ενός ταλάντου, θάβει το τάλαντο στη γη και όταν ο κύριος ζητάει την απόδοσή του, εκείνος ξεδιπλώνει την πονηριά και τη δολιότητά του.
Αντίστοιχα και εμείς· αγνοούμε ότι τα χαρίσματά μας έχουν δωθεί από το Θεό με συνέπεια να τα προβάλλουμε επιτηδευμένα στο πλαίσιο της διαμόρφωσης ενός προφίλ ελκυστικού, αλλά επιμελώς αποκρύπτουμε τις αδυναμίες μας και τις πρόθυμα τις επικαλύπτουμε. Σε πλήρη ταύτιση με τον πονηρό δούλο της παραβολής όχι μόνο δεν επιθυμούμε να τα καλλιεργήσουμε ώστε να αιτιολογήσουμε και το λόγο για τον οποίο μας δόθηκαν, αλλά τα αμαυρώνουμε και ουσιαστικά τα χρησιμοποιούμε σε όλους τους λάθος λόγους και περιστάσεις. Επομένως, η σιγουριά για τα χαρίσματά μας μεταβάλλεται στο αδύναμο σημείο μας και εκεί ο Θεός επεμβαίνει παιδαγωγικά με την παραχώρηση μίας δοκιμασίας ώστε να διδαχθούμε και να ωφεληθούμε.
Η ψευδαίσθηση της βεβαιότητας ενσαρκώνεται στα πρόσωπα όλων μας, σε κάθε πτυχή της ζωής μας και οπωσδήποτε στη σχέση με το Θεό και τους ανθρώπους. Ο Υιός και Λόγος του Θεού στηλιτεύει τη σιγουριά των ιερατικών τάξεων ανεξαρτήτως εποχής επισημαίνοντας ότι η διακονία του ιερού σε καμία περίπτωση δεν σώζει εάν δεν ακολουθείται από αγαθά έργα. Κακά τα ψέματα, οι ανθρώπινες σκοπιμότητες δεν έχουν αντίκρισμα ενώπιον του Θεού. Επίσης, η προσέλευσή μας στην Εκκλησία δεν προϋποθέτει την σωτηρία εάν δεν συνδυάζεται με καλά έργα και πνευματικό αγώνα, όχι για το θεαθήναι, αλλά στο πλαίσιο της ειλικρινούς σχέσης με τον Θεό.
Εν κατακλείδι, εάν επιθυμούμε να αποκτήσουμε την εγρήγορση, τότε οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι όπως οι φρόνιμες Παρθένες της παραβολής· εάν επιθυμούμε να φθάσουμε ενώπιον του Θεού προσκομίζοντας ως δώρα τους καρπούς της ορθής αξιοποίησης των χαρισμάτων μας, τότε οφείλουμε να εργασθούμε ως οι πιστοί δούλοι με τα πέντε και τα δύο τάλαντα αντίστοιχα. Τέλος, εάν από κοινού επιτύχουμε μέσω της εγρήγορσης και του πνευματικού αγώνα τα παραπάνω τότε θα είμαστε άξιοι να ψάλλουμε καρδιακά ότι «Ἰδού σοι τὸ τάλαντον, ὁ Δεσπότης ἐμπιστεύει ψυχή μου, φόβῳ δέξαι τὸ χάρισμα, δάνεισαι τῷ δεδωκότι, διάδος πτωχοῖς, καὶ κτῆσαι φίλον τὸν Κύριον, ἵνα στῇς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, ὅταν ἔλθῃ ἐν δόξῃ, καὶ ἀκούσῃς μακαρίας φωνῆς. Εἴσελθε δοῦλε, εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου σου. Αὐτῆς ἀξίωσόν με, Σωτὴρ τὸν πλανηθέντα, διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος», Αμήν!
