Του Κωνσταντίνου Χολέβα – Πολιτικού Επιστήμονος

Η Συρία και ο Λίβανος είναι χώρες με πολυθρησκευτικό χαρακτήρα. Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Χριστιανών Μαρωνιτών και Μουσουλμάνων, αλλά και των Μουσουλμάνων μεταξύ τους, άρχισε στον Λίβανο το 1975. Η χώρα ακόμη και σήμερα δυσκολεύεται να ειρηνεύσει,. Στη Συρία ο εμφύλιος μεταξύ της κυβερνήσεως Άσσαντ και των αντιπάλων της άρχισε το 2011. Η οικογένεια Άσσαντ, που ανετράπη τον Δεκέμβριο 2024, υποστηρίχθηκε από τη μειονότητα των Αλαουιτών. Η Τουρκία και σήμερα διατηρεί στρατιωτική και πολιτική επιρροή στη Συρία. Η Ελλάς δικαιούται και υποχρεούται να ενδιαφερθεί για την προστασία των Ορθοδόξων Χριστιανών της περιοχής και να πιέσει με κάθε τρόπο για την ειρηνική συμβίωση όλων των θρησκευτικών ομάδων στη Μέση Ανατολή.

Για καλύτερη κατανόηση του προβλήματος θα καταγράψω πέντε ερωτήσεις με τις αντίστοιχες απαντήσεις

1. Ποιούς ποιμαίνει το Πατριαρχείο Αντιοχείας και Πάσης Ανατολής;

Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας είναι το τρίτο κατά την τάξη Πρεσβυγενές ή Παλαίφατον Πατριαρχείο και ποιμαίνει τους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Συρίας, του Λιβάνου, της ΝΑ Τουρκίας (Αλεξανδρέττα, Αντιόχεια) και πολλών άλλων αραβικών χωρών. Στην  ιστορική Αντιόχεια, η οποία ιδρύθηκε από επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για πρώτη φορά οι πιστοί στον Χριστό ονομάσθηκαν Χριστιανοί κατά την περίοδο του αποστολικού κηρύγματος (Πράξεις των Αποστόλων, ια΄, 26). Το Πατριαρχείο είχε εκεί την έδρα του μέχρι τα μέσα του ΙΔ΄ αιώνος, οπότε και αναγκάσθηκε να μεταφερθεί στη Δαμασκό, σημερινή πρωτεύουσα της Συρίας. Στα γαλλικά ονομάζεται Patriarcat Grec Orthodoxe, δηλαδή Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο. Ο όρος Grec δεν έχει έννοια εθνολογική, αλλά πολιτιστική. Από το 1939 η πόλη Αντιόχεια (Αντάκυα) ανήκει στην Τουρκία. Ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης Ι΄ εδρεύει στη Δαμασκό. Το πνευματικό – επιστημονικό κέντρο του Πατριαρχείου είναι η Μπελεμέντειος Θεολογική Σχολή στο όρος Μπαλαμάν του Λιβάνου.

2. Ποια γλώσσα ομιλούν και πώς αυτοπροσδιορίζονται οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Συρίας και του Λιβάνου; 

Η συντριπτική πλειοψηφία των Ορθοδόξων Χριστιανών της Συρίας και του Λιβάνου ομιλεί την αραβική γλώσσα και χρησιμοποιεί την ελληνική μόνο σε περιορισμένη χρήση για λατρευτικούς και λειτουργικούς λόγους εντός των Ναών. Οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονται ως Ρουμ Ορτοντόξ, δηλαδή Ρωμηοί Ορθόδοξοι, Βυζαντινοί. Το όνομά τους προέρχεται από την ονομασία Ρωμανία, που ήταν το πραγματικό όνομα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.  Ρωμαίος- Ρωμηός και Ρουμ (στα αραβικά) σημαίνει υπήκοος (τότε) και πολιτιστικός κληρονόμος (τώρα) της Κωσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης. Είναι, δηλαδή. υπερήφανοι φορείς και συνεχιστές του ελληνορθοδόξου πολιτισμού της Ρωμανίας/ Βυζαντίου. Διάσημος πρόγονός τους είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, (Χάνα Μανσούρ το κοσμικό όνομά του), ο οποίος ήταν άριστος υμνογράφος στην ελληνική γλωσσα, αλλά και υπουργός στην κυβέρνηση του Άραβα Χαλίφη της Δαμασκού. Έζησε από το 676 έως το 749 μ.Χ.

3. Είναι πιθανόν να έχουν ελληνική καταγωγή οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί του Λιβάνου και της Συρίας; 

Ο διαπρεπής ιστορικός των αρχών του 20^ου αιώνος και συνεχιστής του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου Παύλος Καρολίδης έγραψε το 1909 μία περισπούδαστη μελέτη  «Περί της εθνικής καταγωγής των Ορθοδόξων Χριστιανών της Συρίας και της Παλαιστίνης». Εκεί  καταθέτει επιχειρήματα υπέρ της ελληνικής καταγωγής των πληθυσμών αυτών, δεδομένου ότι στη Μεση Ανατολή ο Μέγας Αλέξανδρος άφησε όχι μόνο την ελληνική γλώσσα και τον Ελληνιστικό πολιτισμό, αλλά και πολλές  νέες πόλεις όπου κατοίκησαν Μακεδόνες. Η Συρία και μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής διοικήθηκε μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου από τη δυναστεία των Μακεδόνων Σελευκιδών, οι οποίοι ίδρυσαν 50 πόλεις και έφεραν χιλιάδες Έλληνες μετοίκους από τη Μακεδονία. Ήδη στα χρόνια του Ιησού Χριστού υπήρχε στη Μέση Ανατολή (κυρίως στην Ιορδανία) η Μακεδονικη Δεκάπολις. Πάντως δεν μπορούμε με βεβαιότητα να δεχθούμε την καταγωγή όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών από τους Μακεδόνες της Ελληνιστικής περιόδου. Το πιθανότερο είναι ότι κατάγονται από τους Έλληνες και Σύρους Ορθοδόξους, υπηκόους του Βυζαντινού κράτους, οι οποίοι έζησαν εκεί και πριν από την αραβική κατάκτηση (μέσα 7^ου αιώνος) και μετά. Σήμερα το Πατριαρχείο Αντιοχείας δείχνει τον σεβασμό του στην ελληνιστική περίοδο και στην κληρονομιά του Μ. Αλεξάνδρου δίνοντας το όνομα: Μητρόπολις Βεροίας, Χαλεπίου και Αλεξανδρέττας σε μία μεγάλη Μητρόπολη με έδρα το Χαλέπι. Η Μητρόπολη αυτή έχει στενή συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. 

4. Ποιοί είναι οι δεσμοί των Ρουμ Ορτοντόξ της Συρίας και του Λιβάνου με την Ελλάδα;

Οι αραβόφωνοι Ορθόδοξοι της Συρίας και του Λιβάνου τιμούν τον ελληνικό πολιτισμό του Βυζαντίου και στην Ορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Μπαλαμάν μαθαίνουν τα Αρχαία και τα Νέα Ελληνικά. Πολλοί κληρικοί τους, όπως και ο νυν Πατριάρχης Ιωάννης Ι΄, έχουν σπουδάσει στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και έχουν αποκτήσει διδακτορικούς τίτλους. Οι ιστορικοί δεσμοί οδήγησαν τις επαναστατικές κυβερνήσεις των Ελλήνων να ξεσηκώσουν τους αδελφικούς αυτούς πληθυσμούς κατά των Οθωμανών και έστειλαν το 1826 τον Κριεζώτη, τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη και τον Βάσο Μαυροβουνιώτη με ένοπλα σώματα στον Λίβανο. Οι Ορθόδοξοι της περιοχής  αποφάσισαν να μην εξεγερθούν λόγω της παρουσίας πολυαρίθμου τουρκικού στρατού. 

Σήμερα χρειάζονται την παντοειδή στήριξή μας, διότι η κατάσταση  είναι τεταμένη. Ειδικά στη Συρία συνεχίζονται οι συγκρούσεις μεταξύ ενόπλων ομάδων. Προτείνω η Ελλάς να διακηρύξει διεθνώς και επισήμως ότι αναλαμβάνει την προστασία των Ορθοδόξων Χριστιανών Συρίας και Λιβάνου (αραβοφώνων και ελληνοφώνων) λόγω των στενών θρησκευτικών, πολιτιστικών και ιστορικών δεσμών. Όπως ενδιαφερόμαστε για τους βυζαντινούς Ναούς που γίνονται τζαμιά, έτσι πρέπει να ενδιαφερθούμε και για τη διάσωση και ειρηνική διαβίωση των συγκληρονόμων του βυζαντινού πολιτισμού, δηλαδή των Ρουμ Ορτοντόξ της Συρίας, του Λιβάνου και άλλων χωρών.

5. Ποιες άλλες θρησκευτικές κοινότητες υπάρχουν στις δύο αυτές χώρες;

Στη Συρία πλειοψηφούν οι Μουσουλμάνοι Σουνίτες. Υπάρχουν και οι Μουσουλμάνοι Αλαουίτες, συγγενείς με τους Αλεβήδες της Τουρκίας, οι Κούρδοι, οι Δρούζοι, οι  Χριστιανοί Μονοφυσίτες (Συροϊακωβίτες), οι Ρωμαιοκαθολικοι, οι Μελχίτες – Ουνίτες, και άλλες μικρότερες ομάδες. Στον Λίβανο βάσει του Συντάγματος, το οποίο συνέταξαν οι Γάλλοι στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι πάντα Μαρωνίτης (κοινότητα Χριστιανών Μονοθελητών υπό την προστασία της Γαλλίας και του Πάπα), ο Πρωθυπουργός Μουσουλμάνος Σουνίτης, ο Πρόεδρος της Βουλής Μουσουλμάνος Σιίτης, ένας Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως ή ο Υπουργός Εξωτερικών είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, ενώ υπάρχουν και οι κοινότητες των Δρούζων, των Αρμενίων, των Ρωμαιοκαθολικών κ.ά. Στη χώρα ζουν και πολλοί Παλαιστίνιοι πρόσφυγες.

Για την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων σημειώνω ότι η περιοχή μέχρι το 1918 είχε κατακτηθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το 1919 μέχρι το 1946 διοικήθηκε από τη Γαλλία με καθεστώς Εντολής της Κοινωνίας των Εθνών. Ο Λίβανος αποτέλεσε ξεχωριστό κράτος το 1943.  Η ελληνιστική και βυζαντινή πολιτιστική παρουσία στη Συρία και στον Λίβανο είναι έντονη,  όχι μονο με τη διαχρονική μαρτυρία των Ρουμ Ορτοντόξ, αλλά και με τα πάμπολλα διάσπαρτα μνημεία που κάνουν υπερήφανο κάθε Έλληνα επισκέπτη.