Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Μ.Δ.Ε. Θεολογικής σχολής ΕΚΠΑ

«Τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων Δη­μη­τρί­ου καὶ Παύ­λου ἡ ἔν­δο­ξος δυ­ὰς εὗ­ρε πη­γὴν τῆς ζω­ῆς καὶ θύ­ραν Πα­ρα­δεί­σου». Οι Άγιοι Νεομάρτυρες Δημήτριος και Παύλος, οι άξιοι μιμητές των παλαιών Μαρτύρων, τα εύοσμα άνθη της Τριπόλεως μέσα από την οδό του μαρτυρίου αξιώθηκαν από την Πηγή της Ζωής, τον Ζωοδότη Χριστό, να διέλθουν την πύλη του Παραδείσου ως ανταμοιβή για το μαρτύριο τους. Για να απολάβουν οι άγιοι Νεομάρτυρες την αιώνια ζωή έπρεπε να διέλθουν μέσα από την άθληση. Για να προσέλθουν στο μαρτύριο τους έπρεπε να δοκιμασθούν κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωή τους ως «χρυσός εν χωνευτηρίω». Η δοκιμασία τους κατά βάση ήταν κοινή, η ολοκλήρωση της ήταν ευφρόσυνη. Η πορεία τους διαφορετική και με ανόμοια περιστατικά στη ζωή τους, η «συνάντηση» τους στον Ουρανό αληθινό πανηγύρι. Η καταγωγή τους από την Πελοπόννησο, η «είσοδος» τους στην πόλη του μαρτυρίου τους, στην «αθλία Τριπολιτσά», χαροποιό γεγονός και νίκη του «νέου Αδάμ» επί της «πλά­νης τῆς Ἄ­γαρ». Η Τρίπολη από πόλη θανατώσεως των υπόδουλων Ελλήνων, μετατρέπεται σε πόλη που αναδεικνύει νεοφανείς μάρτυρες και μιμητές της μετάνοιας του Πέτρου.

Ο μακαριστός μητροπολίτης Μαντινείας και Κυνουρίας, κυρός Θεόκλητος Β΄ (Φιλιππαίος), ανέθεσε στον Οσιολογιώτατο Άρχοντα Υμνογράφο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας μοναχό Γεράσιμο (Μικραγιαννανίτη) να συντάξει την κοινή εορταστική ακολουθία των δύο Νεομαρτύρων της Τριπόλεως. Στον κανόνα του όρθρου της εορτής ο υμνογράφος αποφασίζει να δανειστεί τον Κανόνα της εορτής του Πάσχα που ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός έγραψε ώστε να μας διδάξει ότι ο Δημήτριος και ο Παύλος υπέγραψαν την μαρτυρία της Πίστεως και της αγάπης τους προς τον Χριστό με το ίδιο τους το αίμα. Επιθυμεί να μας τονίσει ότι οι Νεομάρτυρες έκαναν πράξη την ρήση του Προφήτου Ιερεμία από την Παλαιά Διαθήκη ότι «μη ο πίπτων ουκ ανίσταται;». Ο Αναστάσιμος κανόνας είναι τονισμένος σε ήχο Πρώτο ώστε να μας εισάγει στο πανηγυρικό κλίμα της Ανάστασης του Χριστού. Ο αντίστοιχος κανόνας των Νεομαρτύρων, δανειζόμενος την μελωδική ροή του πρωτοτύπου στο οποίο βασίστηκε ο δημιουργός του, μας περιγράφει τον θρίαμβο του γενναίου Αθλητή Δημητρίου και του μιμητού των Μαρτύρων Παύλου κατά του αιωνίου εχθρού μας, του Διαβόλου.

Στην πρώτη ωδή ο μοναχός Γεράσιμος προβάλλει τον Δημήτριο και τον Παύλο να έχουν επιλεγεί από τον Χριστό να απολαύσουν την απαρχή της μελλοντικής (μας) Αναστάσεως. Ο υμνογράφος παρακαλεί και προσκαλεί τους «κεκληρωμένους» Δημήτριο και Παύλο να λαμπρύνουν τη διάνοια του για να συνθέσει το μέλος της νίκης. Για να μπορέσουμε εμείς οι πανηγυριστές της μνήμης των Αγίων να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της θυσίας τους και να αντικρύσουμε την ουράνια δόξα που έλαβαν οι ευκλεείς Παύλος και Δημήτριος, πρέπει να έχουμε καθαρές τις αισθήσεις μας. Εν συνεχεία, όπως οι ψυχές των Νεομαρτύρων μαζί με τους Αγγέλους ανέβηκαν στον Ουρανό, έτσι και εμείς που βρισκόμαστε στη γη πρέπει να κυκλώσουμε τη σορό των λειψάνων τους που ως πηγή αγιάσματος θα γεμίσει τις ψυχές μας από αγαλλίαση. Στην τρίτη ωδή ο υμνογράφος Γεράσιμος μας προτρέπει να τιμήσουμε τους Νεομάρτυρες με καινά άσματα επειδή ως άκακοι άρνες θυσιάστηκαν (ολοκληρωτικά) για τον Χριστό. Η θυσία των Αγίων είναι η αιτία που η Τρίπολη χαίρεται και εορτάζει καθώς ο Παύλος και ο Δημήτριος την προστατεύουν και ενισχύουν (πνευματικά) τον λαό της. Όπως ακριβώς ο Χριστός την Μεγάλη Παρασκευή έπαθε σαρκικά και το Μεγάλο Σάββατο ετάφη, με τον ίδιο τρόπο οι Άγιοι κατά το προηγηθέν (από την Ουράνια δόξα) μαρτύριο τους, σήμερα (τις αντίστοιχες ημέρες των μαρτυρίων τους) συνδοξάζονται από εμάς.

Στην τέταρτη ωδή ο υμνογράφος προβάλλει ότι η θεία αρετή που είχαν οι θείοι Αθλητές των πρώτων αιώνων έγινε το στήριγμα του φρονήματος των Νεομαρτύρων και τους ενίσχυσε στο «σκάμ­μα τῆς ἄ­θλη­σης» να δείξουν την ίδια ανδρεία με τους προγενέστερους Μάρτυρες. Όπως ο Χριστός θυσιάστηκε ως άκακο αρνί, έτσι και ο Παύλος με τον Δημήτριο θυσιάστηκαν ως αψεγάδιαστα και τέλεια θύματα με καρδιά γεμάτη αγάπη για τον Θεό. Μπροστά στη θυσία αυτή οι κάτοικοι της Τριπόλεως πρέπει με χαρά αληθινή και περηφάνια κάθε χρόνο να πανηγυρίζουν και να λαμβάνουν ως ανταμοιβή τις ουράνιες δωρεές από τον Θεό και τους Νεομάρτυρες. Ο προφήτης και βασιλέας Δαβίδ είχε αναφωνήσει προς τον Ύψιστο ότι οι πράξεις  του δίκαιου ανθρώπου παρομοιάζονται με τα άνθη του φοίνικα· εδώ η θυσιαστική πράξη των Νεομαρτύρων ως απόδειξη της αγάπης τους προς τον Χριστό, μας αξιώνει και εμάς να Τον υμνήσουμε με ευγνωμοσύνη. Η πέμπτη ωδή είναι η ωδή της «προσφοράς». Οι Νεομάρτυρες, αντί να προσφέρουν μύρα στον Χριστό όπως οι Μυροφόρες, προσέφεραν το αίμα τους ώστε να ενωθούν μαζί Του μετά τον χωρισμό που προκλήθηκε από την απιστία τους. Ο Δεσπότης Χριστός, στη συνέχεια, δέχθηκε την «προσφορά» του Δημητρίου και του Παύλου και τους έστεψε με το άφθαρτο στεφάνι της δικαιοσύνης. Εμείς βλέποντας την ανταμοιβή που οι Άγιοι έλαβαν πρέπει με ευλάβεια να ασπαστούμε τα λείψανα τους για να λάβουμε τον αγιασμό, το έλεος και την χάρη του Αγίου Πνεύματος. Η έκτη ωδή μας παρουσιάζει τον λόγο της θυσίας. Ο Δημήτριος με την καλώς νοούμενη βιασύνη ξεκίνησε από την Ανατολή (από τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας) για να καταφθάσει στην Τρίπολη και έχοντας ολοκληρωτικά «καεί» από την αγάπη για τον Χριστό δέχθηκε πρόθυμα το μαρτύριο. Από τη πλευρά του ο Παύλος φυλάσσοντας την ομολογία του Χριστού απέναντι στις νέες κολακείες που είχαν ως  σκοπό να τον οδηγήσουν πίσω στην πλανεμένη ζωή του, για την αγάπη του Χριστού δέχθηκε πρόθυμα την εκκοπή του αυχένα. Ο υμνογράφος παρακαλεί τον Χριστό μέσα από την θυσία των Νεομαρτύρων να χαρίσει το έλεος στον πιστό λαό Του.

Η έβδομη ωδή που είναι αφιερωμένη στους Τρείς Παίδες που εβλήθησαν στην κάμινο μεταπλάθεται ώστε οι Νεομάρτυρες να ενταχθούν στο νοηματικό της περιεχόμενο. Ο υμνογράφος μας εξηγεί ότι ο Παίδας που σώθηκε από την φλεγόμενη κάμινο έδωσε μεγάλη δύναμη στους Δημήτριο και Παύλο να ξεπεράσουν τις ενέδρες του Διαβόλου και μέσα από τη θυσία τους να δοξαστεί ο Χριστός. Όπως οι γυναίκες προσέφεραν τα μύρα ως δώρα έτσι και εμείς πρέπει να προσφέρουμε στους Νεομάρτυρες την τιμή μας προς αυτούς με ιδιαίτερη θέρμη. Οι Νεομάρτυρες αφού λυτρώθηκαν από τα δεσμά του θανάτου και αναδύθηκαν από τον βυθό της πλάνης, κινήθηκαν για να δώσουν μαρτυρία για την αληθινή ζωή· και αφού αγωνίστηκαν αρίστευσαν νόμιμα. Επειδή αγωνίστηκαν για την διαφύλαξη της πίστης ο Θεός επέτρεψε η μνήμη τους να λαμπρυνθεί και για τον λόγο αυτό ο λαός της Τρίπολης πανηγυρίζει και τιμά τους θείους φύλακες της πόλεως του. Στην ογδόη ωδή η ημέρα της τιμής των Νεομαρτύρων παρουσιάζεται ως «σε­πτὴ καὶ ἁ­γί­α» κατά αντιπαραβολή με την αντίστοιχη ημέρα του Πάσχα που είναι «κλητή» και «ἁγία». Ο υμνογράφος προσκαλεί τον λαό της Τριπόλεως να εντρυφήσει στα χαρίσματα των Νεομαρτύρων επειδή μέσα από αυτά αναβλύζει η θεϊκή ευλογία. Γίνεται ικεσία στους Αγίους να ικετεύσουν προς τον Τριαδικό Θεό ώστε όλοι εμείς (και η πόλη της Τρίπολης) να λυτρωθούμε από κάθε πειρασμική επιβουλή.

Η ωδή της Θεοτόκου, η ενάτη ωδή, εκφράζει την χαρά που πηγάζει από τον εορτασμό της μνήμης των Αγίων. Ο λαός της Τρίπολης πανηγυρίζει καθώς ο Δημήτριος και ο Παύλος αναδείχθηκαν με τη Θεϊκή Πρόνοια πολιούχοι και πρεσβευτές προς Αυτόν. Η θεϊκώς τροφοδοτούμενη αγάπη που είχαν οι Νεομάρτυρες μέσα τους ήταν αυτή που τους ώθησε να μαρτυρήσουν και τελικά να αξιωθούν της αιώνιας ζωής. Ο Δημήτριος και ο Παύλος αξιώθηκαν να ζήσουν το δικό τους Πάσχα, το δικό τους πέρασμα από την φθορά της σάρκας στην αφθαρσία και την κοινωνία με τους Αγγέλους και φυσικά με τον ίδιο τον Αναστάντα Χριστό! Ο μοναχός Γεράσιμος παρακαλεί τους Νεομάρτυρες την πόλη στην οποία έχυσαν το αίμα τους να την συντηρούν, να την φυλάσσουν και να την αγιάζουν από την οργή του πολεμίου. Τα «Θεοτοκία» του κανόνα είναι και αυτά που με τα αρχικά τους γράμματα μας φανερώνουν τον ποιητή του κανόνα, τον μοναχό Γεράσιμο. Παράλληλα σε όλα τα «Θεοτοκία» η Υπεραγία Μητέρα του Θεού προσκαλείται από τον Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη να χαριτώνει και να ενισχύει αυτούς που τιμούν τους Δημήτριο και Παύλο.

Ο Πανάγαθος Θεός είδε την ταπείνωση και τον κόπο των Νεομαρτύρων Δημητρίου και Παύλου, είδε την πτώση τους στην πλάνη των Οθωμανών και παράλληλα ευλόγησε την ανόρθωση τους. Ενστερνίστηκε τους στεναγμούς των καρδιών τους και απάλυνε την στεναχώρια που ένιωσαν όταν συνειδητοποίησαν το μέγεθος της αρνήσεως τους. Όπως ακριβώς έδωσε στον Απόστολο Πέτρο το περιθώριο να μετανοήσει, με τον ίδιο τρόπο χάρισε στην «εὐ­κλε­ῆ ξυ­νω­ρί­δα» τον αμαράντινο στέφανο του μαρτυρίου συγχωρώντας παράλληλα όλες τις αμαρτίες τους. Ο χορός των Αγίων, η θριαμβεύουσα Εκκλησία, πανηγυρίζει για την εισαγωγή των Νεομαρτύρων στους Ουρανίους Θαλάμους· εμείς που βρισκόμαστε στη γη, η στρατευομένη Εκκλησία, συναντόμαστε μαζί τους στο Άγιο Ποτήριο της Ζωής αλλά και στις ακολουθίες προς τιμήν των Νεομαρτύρων. Επομένως έχουμε την υποχρέωση να εμβαθύνουμε στη θυσιαστική αγάπη του οσιομάρτυρα Παύλου και του καλλινίκου μάρτυρα Δημητρίου για να αντιληφθούμε ότι τόσο στην επίγεια ζωή μας όσο και στην έκφραση και στη βίωση της πίστης μας «ἀ­εὶ τῆ θυ­σί­α ἕ­πε­ται ἡ νί­κη καὶ τῷ Σταυ­ρω ἀ­κο­λου­θεῖ ἡ Ἀ­νά­στα­σις», Αμήν!