Του Παναγιώτου Δ. Γλιάτα – Θεολόγου

Έναν πολύ σημαντικό, ιστορικά, εφημεριακό κατάλογο της Επισκοπής Ανδρούσης συναντά με το 1829[1] κατηρτισμένο από τον επίσκοπο αυτής Ιωσήφ. Ο λόγος που τον οδήγησε στη σύνταξη αυτού ήταν η ενημέρωση της«Επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Παιδεύσεως Γραμματείας της Επικρατείας» του Ιω. Καποδίστρια, για την κατάσταση των κληρικών του, κατόπιν σχετικής εγκυκλίου απευθυνομένης«προς τους Ιερωτάτους Μητροπολίτας, Θεοφιλεστάτους Επισκόπους και Εκκλησιαστικούς Τοποτηρητάς»[2]. Στόχο δε είχε να χορηγηθούν στην κυβέρνησηοι πληροφορίες «… διών θέλει δυνηθή να συντελέση εις τον σκοπόν του Έθνους και της Κηβερνήσεως, όστις είναι η βελτίωσις του κλήρου, η εκκλησιαστική ευνομία και ευταξία, και η επάρκεια των αναγκαίων εις τους λειτουργούς του Θεού, ίνα σχολάζοντες των βιωτικών μεριμνών ενασχολώνται επιμελέστερον περί την υπηρεσίαν των θείων και την των ψυχών παιδαγωγίαν και προστασίαν.»

Από το Χωριό Μαυρομάτι Ιθώμης που βρισκόταν «…περιερχόμενος τά κατατεφρωμένα χωρίδια…»[3]της επαρχίας του, όπως ο ίδιος αναφέρει σε επιστολή του μία ημέρα πριν τη σύνταξη του παρόντος καταλόγου των κληρικών, παραθέτει την κατάσταση της Παιδείας στην περιοχή του σημειώνοντας για τους κληρικούς του:«…..(ἐκτός δύο ἱερέων) ὑπάρχουσι ἔγγαμοι πάντες, ἄμοιροι παιδείας ἑλληνικής. Γεγυμνασμένοι ὅμως εἰς τόν ἐκκλησιαστικόν τους βίον, τίμιον καί χαρακτῆρα καλόν ἔχοντες, πτωχοί καί ἀξιοδάκρυτοι καί τῶν ἀναγκαίων εἰς χρῆσιν τῶνἱ ερῶν μυστηρίων ὑστερούμενοι….».

Την επομένη συντάσσει τον κατάλογο αυτό καταγράφοντας τα κύρια ονόματατων κληρικών και τα χωριά  στα οποία εφημερεύει εις έκαστος εξ αυτών:

«Σημείωση τῶνἱερέωντῶνἐντῇἁγιωτάτῃἐπισκοπῇἈνδρούσης διατελούντων.

• Ἐν τῇ κωμοπόλει Νησίου (Μεσσήνης) ὁ παπά Ἠλίας οἰκονόμος, ὁ πρωτόπαπας Εὐστάθιος καί ὁ παπά Γεώργιος.
• Πιπερίτζη (Πιπερίτσα) ὁ παπά Παναγιώτης.
• Καρτερόλη ὁ παπά Ἠλίας[4] οἰκονόμος.
• Ἀνδρούσηὁ παπά Σεραφείμ ἱερομόναχος
• Ἀναζηρίω (Εύα[5])ὁ παπά Εὐστάθιος
• Τζιτζορίω (Ανάληψη[6]) ὁ παπά Νικόλαος ὁ Χίος[7]
• Μαγγανιακίουὁ παπά Σπυρίδων
• Λεζίω (Λάμπαινα[8]) ὁ παπά Δημήτριος
• Μουσταφάπασα( Αριστομένης) ὁ παπά Θεόδωρος
• Πελεκανάδῃ ὁ παπά Γεώργιος
• ἘνἉγιᾶςΜοναστήριον[9] ὁ παπά Εὐθύμιοςἔχωνκαί τινά χωράφια
• Λιγουδίστη (Χώρα Τριφυλίας[10]) ὁ παπά Κυριακός οἰκονόμος[11]καίὁ παπά Παναγιώτης ἐκ Μάνης
• Τζιφλικίω(Χώρα Τριφυλίας) ὁ παπά Ἰωάννης[12]
• Γαργαλιάνοις ὁ παπά Γεώργιος οἰκονόμοςκαί ὁ Παρθένιος, οὗτοςἀποθνησκούσηςτῆς πρεσβυτέρας του ἐγένετο καλόγηρος.
• Βούτενα ὁ παπά Μιχαήλ[13]
• Μάκρενα ὁ παπά Ἰωάννης
• ἘνΖαγάρενα (Κορομηλιά[14]) ὁ παπά Παναγιώτης
• Τζιαφιρομίνη (Βαλύρα[15]) ὁ παπά Μιχαήλ καί ὁ γηραιότατος πεθερός αὐτού παπά Σαράντος
• Μαυροματίω ὁ παπά Ἰωάννης
• Κατζαρώ (Κατσαρός) ὁ παπά Δημήτριος
• Σολεχίω(Σολάκι) ὁ παπά Θεόδωρος
• Ζεζίω(Ανθούσα[16]) παπά Νικόλαος
• Ἀλητζελεπή(η Τρίοδος ή η Οιχαλία[17]) ὁ παπά Ἀθανάσιος
• Σαντανίω(Ανδανία[18]) ὁ παπάΠαῦλος
• Μάλτη(Μάλτα) ὁ παπά Ἀντώνιος
• Δουσήλα(Δεσύλλα) ὁ παπά Γεώργιος Οἰκονόμου
• Διαβολίτζι (Διαβολίτσι) ὁ παπά Ἰωάννης
• Ἀγριλοβούνω ὁ παπά Ἀθανάσιος γηραιότατος
• Κωνσταντίνους ὁ παπά Ἀλέξιος, ὁ παπά Παναγιώτης, παπά Ἀναστάσιος καί ὁ παπά Παναγιώτης. Ἡ κώμη αὐτή Κωνσταντίνους ἔχει οἰκογενείας ἑβδομήκοντα καὶἐπειδή τρία χωρίδια ὑστεροῦσιν ἱερέων, ἱεροπραττούσιν εἰς αὐτά οἱ ρηθέντες.
• Μελιγαλά οἱ παπά Παναγιώτης καί ὁ παπά Ζαχαρίας. Ὁ παπά Δανιήλ καθήμενος ἐνἑνίκελλίῳἔχοντιἐκκλησίαντῶνΤαξιαρχῶνκαθημένω πλησίον τοῦ χωρίου Κωνσταντίνου ζῆ διά τῶνἐλεώντῶν χριστιανών

Καί ἐπειδή ἡ κωμόπολις Νησίου ὑστερείτο πνευματικοῦ ἐγραψα τίς Μεγαλοσπηλαιώταις καί μοί ἀπέστειλλαν ἕνα ἱερομόναχον Πολύκαρπον τούνομα, σεβάσμιον καί χρηστοήθη ἄνδρα.

Οἱ ρηθέντες ἀποπληροῦσι τά χρέη τῶν ἐφημερίων καί ἕκαστος τούτων ἔχει ὑπὸ  τὴν ἐπίσκεψίν του ἑξήκοντα οἰκογενείας ἐκτός τῶν ἱερέων τοῦ Νησίου, ὅπου ἔχει ἕκαστος ἑκατόν οἰκογενείας καί οἰ τοῦ Γαργαλιάνου.

Ζῶν ἀπολαμβανόντων τά συνήθη δικαιώματά των.

Τά κύρια εἰσοδήματα εἶναι εἴκοσι ὀκάδες γεννήματα καλαμποκίων ὅπου […]ἑκάστη οἰκογένεια. Τά εἰσοδήματά των πολλά ὀλίγα πλήνοἱ περισσότεροι ἐργάζονται τήν γῆν καί ὑστεροῦνται βιβλίων τῆς ἀκολουθίας.

Τῇ 27^η Νοεμβρίου 1829                                                  ὁἈνδρούσηςἸωσήφ»

Να σημειώσουμε εδώ πως σχετικό κατάλογο για την εν λόγω επισκοπή δε συναντάμε σε προγενέστερους χρόνους, ούτε και το επόμενο διάστημα, καθώς τέσσερα περίπου χρόνια μετά η επαρχία Μεσσήνης και η επαρχία Καλαμών αποτελούν την νεοσυσταθείσα επισκοπή Μεσσήνης με έδρα το Νησί (Μεσσήνη). Τα χωρία που υπάγονταν διοικητικά σε άλλες επαρχίες αποκόβονται και εντάσσονται στις Επισκοπές των εκεί διοικητικών επαρχιών. Έτσι, για παράδειγμα, η Χώρα και οι Γαργαλιάνοι με τα χωριά τους, καθώς το πριν ανήκαν στην επαρχία Αρκαδιάς (Τριφυλίας) με το νέο Β. Διάταγμα[19]  και τη μετονομασία της Μητροπόλεως Χριστιανουπόλεως σε Επισκοπή Τριφυλίας εντάχθηκαν σε αυτή και εκκλησιαστικά.

Παρατηρούμε επίσης πως ο αριθμός των κληρικών που εξυπηρετούν τις λατρευτικές ανάγκες των χωριών είναι κατά πολύ μικρότερος από τον αριθμό των χωριών που απαρτίζουν την εποχή αυτή στην επισκοπή Ανδρούσης. Έτσι βρίσκουμε  σαράντα έναν ιερείς για εβδομήντα και πλέον χωρία[20] που ήταν μόνο η επαρχία Ανδρούσης χωρίς να υπολογίζουμε την επαρχία Εμπλακίων και μέρος της επαρχίας Αρκαδιάς που υπήγοντο στη δικαιοδοσία του Ανδρούσης. Ως εκ τούτου είναι προφανές πως ο κάθε ιερέας δεν εξυπηρετούσε μόνο το χωριό που είναι εγγεγραμμένος στον παρόντα κατάλογο μα περισσότερα του ενός.

Από τη γενικότερη αλληλογραφία του Ανδρούσης για την κατάσταση της επαρχίας του αμέσως μετά το τέλος των απελευθερωτικών αγώνων του έθνους διαπιστώνουμε την ένδεια των ιερέων του. Αυτό είναι εμφανές και στο παρόν «Κληρικολόγιο», καθώς στο τέλος αυτού παρουσιάζεται ο τρόπος πληρωμής μα και οι παράλληλες αγροτικές εργασίες που τους βοηθούν για να επιβιώσουν. Άλλωστε σε μία περιοχή που τα προηγούμενα χρόνια είχε υποστεί τα πάνδεινα από τις ορδές του Ιμπραήμ, είναι φυσικό ο κόσμος να υποφέρει και μαζί  με αυτόν ο κλήρος.

[1]Γ.Α.Κ. Υπουργείο ΘρησκείαςΦακ. 21^Α Αριθ. Εγγρ. 44-45

[2] «ΓΕΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», ΕΤΟΣ Δ’, ΑΡΙΘ. 73, 26 Οκτωβρίου 1829.

[3]ΠαναγιώτουΓλιάτα, «Η πάλαι ποτέ Ιερά Μονή της Αγιάς στη Μεσσηνία», περιοδικό «ΘΕΟΛΟΓΙΑ», Τομ. 86 (2015), τευχ. 3^ο, Σελ. 181.

[4] Πρόκειται για τον οικονόμο Στυλιανόπουλο Ηλία, έναν από τους πλέον σημαντικούς αγωνιστές και προκρίτους της περιοχής της Ευας.ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ Α΄ 1968, Εκδόσεις Γιαννίκος, Αθήνα 1998,  Σελ. 513.

[5] Μετονομάσθηκε το 1928. Μέχρι το 1843 υπήρξε έδρα της επαρχίας Εμπλακίων.

[6] Μετονομάσθηκε το 1927

[7] Πρόκειται για τον ιερέα Φενεστρόπουλο Νικόλαο παλιό δημογέροντα του χωριού που προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες κατά τον Απελευθερωτικό Αγώνα.ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ Α΄  Σελ. 520.

[8] Μετονομάσθηκε το 1921

[9] Πρόκειται για την, διαλελυμένη πλέον, Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Αγιάς κοντά στο χωριό Μεταξάδα Μεσσηνίας. Π. Δ. Γλιάτα, «Η πάλαι ποτέ Ιερά Μονή της Αγιάς στη Μεσσηνία», Περιοδικό «Θεολογία» τεύχος Γ’ 2015, σελ. 175 κ.ε.

[10] Τρία παραπλήσια χωριά Λιγούδιστα, Καβελαριά και Τσιφλίκι ή Τζιφλίκι συνενώθηκαν αρχικά σε ένα χωριό, την Λιγούδιστα. Το 1928 μετονομάσθηκαν και απετέλεσαν την πόλη της Χώρας. Ήδη όμως από τους προεπαναστατικούς χρόνους οι κάτοικοι συνήθιζαν να χρησιμοποιούν την ονομασία «Χώρες» για τους Τρείς αυτούς οικισμούς, όπως μαρτυρείται σε πολλά έγγραφα του Αγώνα.

[11] Έχασε τους τρεις γιους του στο Μανιάκι στο πλευρό του Παπαφλέσσα. (ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ Α΄ Σελ. 451).

[12] Σε μεταγενέστερη επιστολή του Ανδρούσης μαθαίνουμε ότι πρόκειται περί κληρικού καταγομένου εκ Κρήτης. (ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ Α΄ Σελ. 205).

[13] Ίσως να πρόκειται περί του ιερέως που συναντάται σε έγγραφα του Αγώνος με το επώνυμο Κοσμάς, (ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ Α΄ Σελ. 467)

[14] Μετονομάσθηκε το 1927

[15] Μετονομάσθηκε το 1927

[16] Μετονομάσθηκε το 1927

[17] Μετονομάσθηκε το 1928

[18] Μετονομάσθηκε το 1919

[19]ΕφημερίςτηςΚυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Αρίθμ. 38, 27 Νοεμβρίου 1833.

[20] Θ.Δ. Κρίμπα «Η ενετοκρατούμενη Πελοπόννησος», ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΑ τομ. Α,΄ Σελ. 341 -343.