Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ

Τον έκτο μήνα εγκυμοσύνης της Ελισάβετ, έφτασε η στιγμή της πραγμάτωσης του σχεδίου της Θείας Οικονομίας. Έφτασε η στιγμή να δημιουργηθεί η «γέφυρα» η οποία θα ένωνε τον Ουρανό με την Γη, έφτασε η στιγμή η Εύα να απαλλαγεί από την λύπη της απώλειας του Παραδείσου. Η μεγάλη αυτή στιγμή για την ανθρωπότητα, αποτυπώθηκε στην ονομασία της εορτής ως ο «Ευαγγελισμός» της Θεοτόκου. Επομένως, εορτάζουμε το σωτηριώδες γεγονός της αναγγελίας και συλλήψεως του Κυρίου στα σπλάγχνα της Θεοτόκου. Το χαρμόσυνο αυτό μήνυμα ανέλαβε να «μεταφέρει» στην Παρθένο Μαρία ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Παρακολουθούμε λοιπόν, μαζί με τον υμνογράφο, τον Αρχιστράτηγο Γαβριήλ να κατεβαίνει από τις «ουράνιες αψίδες» και να κατευθύνεται στην Ναζαρέτ, όπου η Παναγία διέμενε ως ήδη αρραβωνιασμένη με τον Ιωσήφ. Σκοπός της κατάβασης του Αρχαγγέλου είναι να αναγγείλει στην Παρθένο ότι θα συλλάβει και θα κυοφορήσει Υιό ο οποίος είναι αρχαιότερος (χρονικά) από τον Αδάμ, δηλαδή είναι ο ίδιος ο Δημιουργός του Αδάμ.

Στον κανόνα της εορτής, αποτυπώνεται η σκηνή της συνάντησης του Αρχαγγέλου με την Μαρία – μάλιστα, ο υμνογράφος αποδίδει, κατά την ποιητική του δεινότητα, τα όσα ειπώθηκαν στην Ναζαρέτ. Με άλλα λόγια, παρακολουθούμε από την μία πλευρά την απρόσμενη (για την Παναγία) αναγγελία της κυοφορίας του Υιού και Λόγου του Θεού και από την άλλη πλευρά τον «διάλογο σωτηρίας» της ανθρωπότητας. Ο Γαβριήλ χαιρετά την Παναγία προσκαλώντας την να προσέξει ιδιαίτερα τα όσα έχει να της πει, καθώς ευλογήθηκε από τον Θεό να Τον κυοφορήσει στα σπλάγχνα της ως η αγνότερη από όλους τους ανθρώπους. Ακούγοντας η Θεοτόκος αυτό το μήνυμα, ταράζεται και ζητάει εξηγήσεις από τον Αρχάγγελο. Πιο συγκεκριμένα, του ζητάει με σαφήνεια να αποτυπώσει την δυναμική των λόγων του απορώντας ταυτόχρονα για το γεγονός ότι αν και Παρθένος θα γίνει Μητέρα του Κτίστη της.

Ο Άγγελος έρχεται αντιμέτωπος με την αμφιβολία της Θεοτόκου σχετικά με τα όσα της έχει εξαγγείλει. Έχοντας ως σκοπό να κάμψει τις αμφιβολίες της Θεομήτορος, την προτρέπει να δείξει θάρρος και να αποδεχθεί το γεγονός παρά την παραδοξότητά του καθώς αυτή είναι βούληση του Θεού. Η Αειπάρθενος κάνει μνεία των προφητειών της Παλαιάς Διαθήκης λέγοντας ότι έφτασε η ώρα να αναδειχθεί από την φυλή του Ιούδα η «ελπίδα των εθνών ο Χριστός»· ωστόσο ζητάει από τον Γαβριήλ να της δώσει διευκρινήσεις σχετικά με τον τρόπο της σύλληψης και της κυοφορίας του Θεανθρώπου. Ο Αρχιστράτηγος απαντάει ότι ο τρόπος της συλλήψεως δεν δέχεται καμία ερμηνεία καθώς είναι έργο του Αγίου Πνεύματος, το Οποίο θα την επισκιάσει. Παρά την εξήγηση αυτή, η αμφιβολία της Θεοτόκου δεν υποχωρεί. Η Μαρία αιτιολογεί τον δισταγμό της ως προς την αποδοχή των λόγων του Αγγέλου προβάλλοντας ως επιχείρημα την περίπτωση της Εύας· η Προμήτωρ εξαπατήθηκε από την συμβουλή του φιδιού και έχασε τον Παράδεισο – άρα εκείνη πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική ως προς την αποδοχή των λόγων του Αγγέλου.  Ο Γαβριήλ επιμένει λέγοντας ότι είναι όντως απεσταλμένος από τον Θεό και ότι δεν πρέπει η Δέσποινα να δείχνει φόβο σε όσα εκείνος της έχει εξαγγείλει.

Η Παρθένος, στην τέταρτη ωδή του κανόνα, κάνει μνεία στην προφητεία του Ησαΐα περί της ελεύσεως του Εμμανουήλ και ζητεί να μάθει πως η Θεότητα θα ενωθεί με την ανθρωπότητα στην μήτρα της. Η απάντηση του Αγγέλου προέρχεται από το βιβλίο της Εξόδου – όπως ακριβώς ο Μωυσής είδε την βάτο να έχει πιάσει φωτιά και να μην καίγεται, με τον ίδιο τρόπο η Παρθένος αν και θα κυοφορήσει, θα παραμείνει Παρθένος. Η αμφιβολία της Παναγίας εξακολουθεί να υφίσταται και αποτυπώνεται στην προτροπή της ο Άγγελος να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο ο Υιός και Λόγος θα διαφυλάξει την αγνεία της. Ως απάντηση στην ερώτηση αυτή, ο Γαβριήλ εξηγεί ότι όπως η ομίχλη σκεπάζει την γη, με τον ίδιο τρόπο ο Υιός θα εισέλθει στην κοιλιά της. Η πέμπτη ωδή εμφανίζει την Κόρη να δηλώνει αφ’ ενός ότι ποτέ ξανά δεν έχει συμβεί μια Παρθένος να γεννήσει Υιό και να παραμείνει Παρθένος και αφ’ ετέρου να απορεί για τον τρόπο με τον οποίο ο «αχώρητος» θα χωρέσει στην μήτρα την οποίο ο Ίδιος δημιούργησε. Η αμφιβολία της Θεοτόκου κάμπτεται από την μνεία στις ρήσεις των Προφητών και ειδικότερα από τα λεγόμενα του Δαυίδ· ο καρπός της κοιλιάς της θα είναι ο διάδοχος του Προφητάνακτα στον πνευματικό θρόνο της νέας Ιερουσαλήμ.

Η έκτη, η έβδομη και η όγδοη ωδή έχουν ως περιεχόμενο την αποδοχή των λόγων του Αρχαγγέλου από την Θεοτόκο. Στην καρδιά της Αειπαρθένου, τον φόβο και τον δισταγμό για την ορθότητα των λόγων του Γαβριήλ, διαδέχεται η ευφροσύνη και η χαρά. Η Δέσποινα αποδέχεται ότι μέσω εκείνης θα εξαλειφθεί το αρχαίο παράπτωμα της Εύας και ο Άγγελος, με την σειρά του, την βεβαιώνει ότι όντως εκείνη προορίζεται να γίνει η Μητέρα του Υιού του Θεού. Παράλληλα, με την δική της υπακοή στο θέλημα του Θεού εκπληρώνεται η υπόσχεση του Γιαχβέ στον Αβραάμ ότι από δικό του απόγονο θα ευλογηθούν τα Έθνη.  Η Θεοτόκος αναγνωρίζει ότι με την έλευση του Αγίου Πνεύματος θα αγιαστεί ολόκληρη η ύπαρξή της και ο Αρχάγγελος χαιρετίζει την διαπίστωση αυτή προσφωνώντας την ως «νυμφώνα αθανασίας». Η επέλευση του Αγίου Πνεύματος σημαίνει για την Θεοτόκο ότι μετατρέπεται σε έμψυχο ναό του Θεού και σε χρυσή Κιβωτό κατά αντιστοιχία με την Κιβωτό η οποία περιείχε τον Νόμο στην Παλαιά Διαθήκη. Ο διάλογος ολοκληρώνεται με τον Άγγελο να υποδεικνύει στην Θεοτόκο να πειθαρχήσει στο θέλημα του Θεού καθώς εκείνος έλυσε όλες τις εύλογες απορίες της. Τέλος, η Παναγία αποδέχεται ότι ο Γαβριήλ είναι «ρήτορας αληθείας» και ομολογεί ότι είναι πρόθυμη ο Θεός να σκηνώσει μέσα της για την σωτηρία του κόσμου.   

Η εορτή του Ευαγγελισμού μαρτυρεί ότι η Παναγία με την πολύτιμη συγκατάθεσή της στο Θείο θέλημα όντως έγινε η «γέφυρα» μεταξύ Θεού και ανθρώπων, καθώς, ένωσε τις δύο «όχθες» ενός «αδιαπέραστου» ποταμού. Συνεπώς, εμείς θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες προς την Παναγία καθώς με την συγκατάθεσή της αποκτήσαμε νέο περιεχόμενο στην ζωή της. Δεν πρέπει να λησμονούμε την προθυμία της Κοσμοσώτειρας να αποδεχθεί το θέλημα του Θεού καθώς με την ίδια προθυμία πρέπει και εμείς να αποδεχόμαστε το θέλημα του Θεού στην δική μας ζωή. Παράλληλα, θα πρέπει να αναλογιστούμε την ταύτιση της εορτής του Ευαγγελισμού με την έναρξη του αγώνα για την Εθνική Παλιγγενεσία – όπως η Θεοτόκος ξεπέρασε τις αμφιβολίες της και αποδέχθηκε την κυοφορία του Υιού και Λόγου του Θεού, με τον ίδιο τρόπο οι πρόγονοί μας ξεπέρασαν τις αμφιβολίες των ισχυρών (γηγενών και ξένων) εκείνης της εποχής και ξεσηκώθηκαν ενάντια στους Τούρκους (παρά τους ισχυρισμούς των σύγχρονων «αναθεωρητών» της ιστορίας του Έθνους μας). Αναλογιζόμενοι το μέγεθος της υπακοής της Θεοτόκου στον Θεό για την σωτηρία μας και ωφελούμενοι πνευματικά από τον ποιητικά αποδιδόμενο διάλογο αναγγελίας της σωτηρίας μας, ας ψάλλουμε με ταπείνωση προς την Μητέρα μας «Χαῖρε Κεχαριτωμένη ὁ Κύριος μετά σοῦ».