Του Σεβ. Μητροπολίτου Σουηδίας κ. Κλεόπα
Με αφορμή την πρόσφατη αγιοκατάταξη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (16 Νοεμβρίου 2023) του Οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Γερβασίου Παρασκευοπούλου, καθώς και την σημερινή τηλεφωνική μου επικοινωνία με τον Σεβ. Μητροπολίτη Πατρών κ. Χρυσόστομο, ο οποίος, με πολλή προθυμία και καλοσύνη, μου μίλησε για την ζωή και την ιερατική δράση του Αγίου Γερβασίου, αποφάσισα να ανατρέξω στο προσφάτως εκδοθέν από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος δίτομο πόνημά μου, με τίτλο “ἈνέκδοτεςἘπιστολέςἉγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως”, και να αναδημοσιεύσω το υλικό που αφορά την σπουδή του Αγίου Γερβασίου στην Εκκλησιαστική Ριζάρειο Σχολή των Αθηνών, κατά την δεκατετραετή διεύθυνση του Αγίου Νεκταρίου (1894-1908).
Η ιδεώδης μορφή του ποιμένος, η οποία σκιαγραφείται στις επιστολές του Αγίου Νεκταρίου και στις σελίδες του βιβλίου “Μάθημα Ποιμαντικῆς”, αποτελεί την ζώσα πραγματικότητα στο πρόσωπο του αγίου. Ο ιερός συγγραφεύς αναμετρά τα πάσης φύσεως προσόντα, τα οποία θεωρεί απαραίτητα για τον μέλλοντα χειροτονείσθαιΡιζαρείτη.
Η ποιμαντική του μέριμνα για το παρόν, ο πόνος του για τον σύγχρονο άνθρωπο, η βαθείαεπίγνωσις της νέας καταστάσεως των πραγμάτων, συνδυάζονται αρμονικότατα με την μεγάλη αγάπη και ακράδαντη εμπιστοσύνη του προς την κληρονομία των Πατέρων της Εκκλησίας. Ο άγιος Νεκτάριος, ομότροπος των Πατέρων της Εκκλησίας, απέδειξε, ότι ο αιών των Πατέρων συνεχίζεται και θα συνεχίζεται μέχρις εσχάτων.
Στόχος του αγίου ήτο η προβολή της θεολογίας και ο σχηματισμός πυρήνος θεολόγων, που θα αποτελούσαν τους φάρους για τον διαφωτισμό της ανθρωπότητος. Διάπυρος είναι ο προς την αλήθεια έρως του θεοσόφου πατρός και ακατάβλητη η μαχητικότης του υπέρ αυτής, αλλά και απρόσβλητο το της αγάπης κεφάλαιο στην κεκαθαρμένη υπό του θείου πυρός καρδία του.
Μαθητής του Χριστού γνήσιος και των μεγάλων Πατέρων ισότιμος, ενσαρκωτής των υψηλών ευαγγελικών αρχών και φορεύς της γνησίας χριστιανικής απλότητος και αληθούς εκκλησιαστικής παραδόσεως, διδάσκει, και δια της αλληλογραφίας του, με πειστικότητα, πνευματοκίνητη χάρη και σύμφωνα με το αρχαίο φρόνημα της Εκκλησίας.
Ως ποιμήν, εμφορούμενος υπό πηγαίου θείου έρωτος, έθεσε το ποιμαντορικό του έργο και την προσφορά της ζωής του στην υπηρεσία του υψίστου σκοπού της εν αγάπη ενώσεως των ψυχών μετά του Θεού, προς επικράτησιν της θείας Βασιλείας. Την αγάπη αυτή την έμφυτη επεδίωξε παντοιοτρόπως να την επαυξήσει στις καρδιές των ιεροσπουδαστών και των εργαζομένων στην Ριζάρειο σχολή, το πανελλήνιο αυτό ιερό καθίδρυμα.
Ο πρωταρχικός πόθος του, καθόλη την δεκατετραετή διακονία του στην Ριζάρειο Σχολή, η ουσία της ποιμαντικής του και το ιερό τέλος, προς το οποίον κατέτεινε και κατατείνει η αιώνιος ζωή του θεοφόρου Νεκταρίου, ήτο η έλευσις της θείας Βασιλείας και η επικράτησις του θείου θελήματος. Άφθαρτος η γαλήνια κοιμωμένη μορφή του ζούσε και θα ζει εις το διηνεκές το προοίμιον της Αναστάσεως.
Διά της γνωστοποιήσεως στο αναγνωστικό κοινό του συνόλου της ανεκδότου αλληλογραφίας του θεοφόρου πατρός (2.289 επιστολές), καθώς και μικρού μέρους ανεκδότων εγγράφων, από το ιστορικό αρχείο της Ριζαρείου, επαληθεύεται ο ευεργετικός εθνοϊεραποστολικός και εκπαιδευτικός ρόλος που διεδραμάτισε η σχολή επί διευθύνσεως του αγίου.
Ως ασφαλιστική δικλείς, η σχολή ως όραμα και επίτευγμα των αοιδίμων εθνικών ευεργετών Μάνθου και Γεωργίου των Ριζαρών, διετήρησε και αναζωογόνησε την πνοή της Ορθοδοξίας, μέσα στο πλαίσιο της τότε ελληνικής πραγματικότητος, με την παροχή συστηματικής ελληνοχριστιανικής αγωγής προς την νεότητα του τέλους του 19ου και της αρχής του 20ου αιώνος.
Σκοπός της Ριζαρείου, επί σχολαρχίας του Πενταπόλεως Νεκταρίου, ήτο να καλλιεργήσει ελληνοπρεπώς τις μούσες της θύραθεν και της εκκλησιαστικής μορφώσεως και να αναδείξει επαξίους λειτουργούς στον αμπελώνα του Κυρίου. Και ο σκοπός επετεύχθη με επιτυχία!
Θα ήτο παράλειψις, να μην αναφερθούμε σε κάποιες πτυχές της ευεργετικής δράσεως του θεοφόρου Νεκταρίου στην οικοτροφιακή και την εν γένει ζωή των φοιτησάντων στην Ριζάρειο, καθώς και για τον αθλητισμό και την γύμναση των μαθητών, σύμφωνα με την ακόλουθη γραπτή μαρτυρία Ριζαρείτη της εποχής εκείνης.
“Μέσα, στόνἀπέραντοκῆπο-ἀγρότῆς Ριζαρείου, ἦτοτό Γυμναστήριόν μας, τελείως ἐξωπλισμένον σέ σουηδικά ὄργανακ.λ.π. πού ἀμφιβάλλωἄνὑπάρχῃ σήμερα ὅμοιό του. Τόποδόσφαιρον διά πρώτην τότε φοράν, ἔκαμνετήνἐμφάνισίν του εἰςτήνἈθήνα, ἀπόἀγγλοφέρνονταςἀριστοκράτας, διά τά μεταξύ των παιχνίδια. Ἕναςἀπόαὐτούς, ὁ πατρινός τραπεζίτης, ὁ μετ’ ἔπειτα πρωθυπουργός τῆςἙλλάδος, Δημήτριος Μάξιμος, ἐπειδή συμμαθητής μας ἦτο ὁ ἀνεψιός του, Γεώργιος Νικολαΐδης, ὁ σημερινός διπλωμάτης, μᾶςἐχάρισε μιά μπάλλαμέὅλατά σύνεργά της γιάτό παιχνίδι. Οἱ “πουριτανοί” τῆςΣχολῆςἐξενίσθησαν. Καί ἡ μπάλλαἐκρατήθη εις τάγραφεῖα. Ἐμεῖς, συμβούλια καί διαβούλια, νάμᾶςτήν δώσουν. Μοναδική μας σκέψις ἡ μπάλλα. Καίνά! ὁ Γερβάσιος. Χωρίς νά ξέρουμε ἐμεῖς πηγαίνει εἰςτόνΝεκτάριονκαίτοῦ λέγει:
– “Δένεἶναι νομίζω σωστό νάστενοχωροῦνταιτά παιδιά. Ἡ χαρά καίὄχι ἡ λύπη πρέπει νάεἶναιἐπιδιώξειςτῆςΣχολῆςκαίγενικῶςτῆςἘκκλησίας. Τί κακό ἔχειαὐτότό παιχνίδι; Γυμνάζει τόσῶμα, ὀξύνειτήν παρατηρητικότητα καίτήνἑτοιμότητατῶνπαιδιῶν, τούς δίνει τήν χαρά τῆςσυλλογικῆςεὐγενικῆςἁμίλληςκαί μάλιστα αὕτη γίνεται στόνἀνθοφόροεἰρηνικόκῆπο-ἀγρό μας.”
Καί ὁ Νεκτάριος, διέταξε καίμᾶςἀπεδόθη ἡ μπάλλα.”
(Τ. Α. Κωνσταντόπουλου, “Γερβάσιος Παρασκευόπουλος Ἀρχιμανδρίτης (1877-1964), Ὁ βαθυστόχαστος ἐρευνητής και μαχητής. Ἀναμνήσειςἀπότήν Ριζάρειο Σχολή”, Ριζάρειος Ἐκκλησιαστική Σχολή – Πανηγυρικός Τόμος έπίτῇ 125ετηρίδι 1844-1969 (Ἀθήνα) (1969), σελ. 667.)
Κατά την δεκατετραετή περίοδο διευθύνσεως της Ριζαρείου σχολής επί Aγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως εξεδόθησανδιακόσια ένα πιστοποιητικά σπουδών, εκ των οποίων τα ακόλουθα δύο προορίζονταν υπέρ“τοῦἐκΒυτίνηςτῆς Γορτυνίας ἱεροδιακόνουΓερβ. Χ. Παρασκευοπούλου”, με ημερομηνίες13 Ἰουνίου 1906 (ΒιβλίονἈλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 478-479)και 9 Ἰουνίου 1907 (ΒιβλίονἈλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 520).
“Ἀριθ. 3692. Ἡ Διεύθυνσις κ.τ.λ. πιστοποιεῖ, ὅτι ὁ ἐκΒυτίνηςτῆς Γορτυνίας ἱεροδιάκονοςΓερβ. Χ. Παρασκευόπουλος ἐξωτερικός μαθητής τῆς καθ’ ἡμᾶςσχολῆςἐγγεγραμμένοςἐντῷΜητρώῳΑὐτῆςὑπότόναὔξονταἀριθ. 730 διήκουσε κατά τόλῆξανσχολικόνἔτος 1905-1906 τάἐντῇπρώτῃαὐτῆς τάξει παραδοθέντα μαθήματα, ἤτοιἹστορίαντῆς Π. Διαθήκης, ἹεράνΓεωγραφίαν, Ἀνάγνωσιν Πατέρων, Ἑλληνικά, Γαλλικά, Λατινικά, Μαθηματικά, Φυσικά, Ἱστορικά, Γεωγραφικά, Μουσικά, ΚαλλιτεχνίανκαίΓυμναστικήνκαί κατά τό τέλος τοῦἔτουςτάςνενομισμέναςὑποστάςγενικάςἐξετάσειςἠξιώθητοῦβαθμοῦ λίαν καλῶς (9 7/18) προαγόμενος εἰςτήν Βαντάξιν. Εἰςἔνδειξιν τούτων δίδοταιαύτῷτό παρόν πιστοποιητικόν, ἵνατῷχρησμεύσῃ, ὅπουδεῖ.ἘνἈθήναιςτῇ 13 Ἰουνίου 1906. Ὁ Διευθυντής”
“2907. Ὃμοιον (i.e. Πιστοποιητικόν) Γερβασίου Παρασκευοπούλου προαχθέντος εἰςτήν Γ΄ τάξιν. Ἀθῆναι 9 Ἰουνίου 1907”
Ο άγιος Πενταπόλεως δεν περιωρίσθη αποκλειστικώς στην επιτέλεση των σχολικών του καθηκόντων, αλλά, παράλληλα με αυτά, ανέπτυξε σπουδαιοτάτη εξωσχολική δράση στην Αθήνα, τον Πειραιά και αλλού, ώστε “μεγάλης τιμῆςἠξιοῦτοκαίπανταχοῦδιεδίδετο ἡ ἀγαθωτάτη φήμη αὐτοῦ.” (Μητρ. Τ. Ματθαιάκη, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος Κεφαλᾶς Μητροπολίτης Πενταπόλεως (1846-1920) (Ἀθῆναι, 1985), σελ. 16.)
Η Ι. Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, τιμώντας τον λόγιο ιεράρχη, πολλές φορές εξέφρασε την ευαρέσκειά της, συγχαίροντάς τον για τις εκδόσεις των θεολογικών συγγραμμάτων τουκαι οι εκάστοτε μητροπολίτες Αθηνών του ανέθεταν χειροτονίες κληρικών, τέλεση ιερών ακολουθών, διεξαγωγή ανακρίσεων υποδίκων κληρικών, ή τον καλούσαν σε συσκέψεις επί διαφόρων κοινωφελών θεμάτων.
Στην μελέτη του Σεβ. Μητροπολίτου Πατρών κ. Χρυσοστόμου “ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΠΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΗΛΕΙΑΣΙΕΡΟΘΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ (1892-1903) Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΔΑΜΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ” (Εκδόσεις Ι. Μητροπόλεως Πατρών), αναφέρονται τα εξής: “Ἡ ἐξόδιοςἀκολουθίαἐτελέσθητήν 8η Μαρτίου 1903 στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν, χοροστατοῦντοςτοῦ Μητροπολίτου Ἀθηνῶν Θεοκλήτου Μηνοπούλου, συγχοροστατούντωντῶνΣυνοδικῶνἈρχιερέωνκαίτοῦ Μητροπολίτου Πενταπόλεως Ἁγίου Νεκταρίου, ὁ ὁποῖοςσυνεδέετομέ στενή φιλία μέτόνἀοίδιμοἹερόθεο.”
Στην “ἘκκλησιαστικήἈλήθεια Κωνσταντινουπόλεως” [ΚΓ΄ (9.5.1903) 225], σε σχόλιο του εκδότου, με τίτλο: “ἘπισκοπήΠατρῶν”, αναφέρονται τα εξής: “Τῇ 29 λήξαντος ἐτελέσθηἐν Πάτραις τόμνημόσυνοντοῦἀειμνήστουἀρχιεπισκόπουΠατρῶνκαίἨλείαςἹεροθέου, λειτουργήσαντοςτοῦπανιερ. Μητροπολίτου Πενταπόλεως κ. Νεκταρίου, διευθυντοῦτῆςἘκκλησιαστικῆς Ριζαρείου Σχολῆς, ἐλθόντοςἐξἈθηνῶν.”
Η πληροφορία αυτή επαληθεύεται από την ακόλουθη επιστολή, την οποία απέστειλε ο Άγιος Νεκτάριος προς το Διοικητικό Συμβούλιο της Ριζαρείου:
“Ἀριθ. 1486. Διοικ. Συμβούλιον. ΓνωρίζομενὙμῖν, ὅτισυνεπείᾳ παρακλήσεως τοῦ κ. Χαραλ. Ματθηοπούλουμεταβαίνομεν σήμερον μ. μ. εἰς Πάτρας, ὅπωςαὔριοντελέσωμεντόμνημόσυνοντοῦἀοιδίμουἈρχιεπισκόπουΠατρῶνἹεροθέουκαίτήνΔευτέρανἐπιστρέφομεν. ΘέλομενδέσυμπαραλάβεικαίτόνΚωστῆνΣακκόπουλον.Ἀθῆναι 26 Ἀπριλίου 1903Ὁ Διευθυντής” (ΒιβλίονἈλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 348).
Σύμφωνα με την μαρτυρία των βιογράφων του Αγίου Γερβασίου, τότεεγνώρισε τον Άγιο Νεκτάριο και συνεδέθη πνευματικώς μαζί του, δύο δε έτη αργότερα εισήχθη στην Ριζάρειο ως ιεροσπουδαστής.
Ας έχουμε τις ευχές και των δύο νεοφανών αγίων της Εκκλησίας μας, διδασκάλου καιμαθητού!
