Του Σεβ. Μητροπολίτου Σουηδίας κ. Κλεόπα

Στις 12 Νοεμβρίου 2023,ηξιώθην να λειτουργήσω στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου της παλαιάς Ριζαρείου, έναντι του ξενοδοχείου Χίλτον.Αισθάνθηκα μεγάλη συγκίνηση όταν έψαλα το “Κύριε, Κύριε,επίβλεψον εξ ουρανού και είδε”, στο ίδιο ακριβώς σημείο όπου το έψαλε ο προστάτης μου άγιος και πρώην σχολάρχηςΆγιος ΝεκτάριοςΠενταπόλεως.

Στις πρωτοβουλίες του αγίου ως σχολάρχου της Εκκλησιαστικής Ριζαρείου Σχολής (1894-1908), συμπεριλαμβάνεται η εκ βάθρων ανέγερσις του νέου ναού της σχολής, τα εγκαίνια του οποίου ετελέσθησαν στις 25 Μαρτίου 1898, από τον ίδιο τον άγιο, παρουσία επισήμων προσώπων και πλήθους χριστιανών της πρωτευούσης και των περιχώρων. Ο ναός ονομάσθη προς τιμήν του αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, το όνομα του οποίου έφερε ο εις εκ των ιδρυτών της σχολής, ο Γεώργιος Ραδιόνωφ Ριζάρης.

Ο σχολάρχης εμερίμνησε για τον διορισμό πνευματικού και δευτέρου εφημερίου, μιας και τα καθήκοντα του εφημερίου είχον ανατεθεί στον Οικονόμο της σχολής.

Στην από 22^αςΟκτωβρίου 1895 επιστολή του προς το διοικητικό συμβούλιο, ο άγιος ανεφέρθη στην “ἐντῷναῷτῆςσχολῆςἹεροδιακονικήνὑπηρεσίαν” και επρότεινεως καταλληλότερο πρόσωπο, να αναλάβει τα εν λόγω καθήκοντα “τόν τέως ὑπότροφοντῆς Ριζαρείου περιουσίας ἤδηδέἐξωτερικόνἈμβρόσιον Δήμου” και ως διαδόχους του τον “Ἱεροδιάκονον Δ. ΓιαννόπουλονἐκΡαιδεστοῦτῆς Θράκης”, τον διάκονο ΠαρίσηΝικ. Μέμο “ἐκτῆςἐπαρχίας Δημητριάδος,” τον ιεροδιάκονο Ιερόθεο Σακελλαρίου, τον “ἹερολογιώτατονΚαλλίνικονΚρεατσούλην”, τον Κυπριανό Καζαντζή, τον Νεόφυτο Μοσχόπουλο, τον “ἹεροδιάκονονΣτέφανονΛαυριώτην, μαθητήντῆς Πέμπτης τάξεως τῆς καθ’ ἡμᾶςσχολῆς, ἐντῷἁγιωνύμῳὌρει προχειρισθέντα εἰςἹεροδιάκονον” και τον εξ Αμαρουσίου Αντώνιο Γαρδέλη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε ο άγιος Νεκτάριος για την αγιογράφηση του νέου ναού της σχολής, αναθέτοντας τηνιστόρηση των εικόνων του ναού στην αδελφότητα “τῶνἐντῷἉγιωνύμῳὌρειἀδελφῶνἸωσαφαίων ζωγράφων”.

Επί διευθύνσεως αγίου Νεκταρίου, επραγματοποιήθη η προμήθεια καθισμάτων για τους δύο χορούς των ιεροψαλτών, η κατασκευή δύο κλιμάκων, “ὧν ἡ ἑτέρανάχρησιμοποιῆται διά τόνκαθαρισμόντοῦ τρούλλου”, η τοποθέτησις θερμάστρας στον ναό, “πρόςἀποτροπήντῶνἐκτῆςὑγρασίαςκαίτῆς ψύξεως δεινῶντοῦἘκκλησιάσματος” και “πρόςἀποφυγήν παντός κρυολογήματος, ὅπερἐνδέχεταινάπροσβάλῃτῶνμαθητῶντινα ἤ ἐκτοῦλοιποῦἐκκλησιάσματοςτινα διά τήντοῦ ψύχους δριμύτητα”, η κάλυψις του δαπέδου του ναού με σανίδωμα και τάπητα, “πρόςἀποτροπήντῶνἐκτοῦ ψύχους συνεπειῶν”, η τοποθέτησις αεριστήρων, “ἐντῷναῷ διά τήνσυρροήνπολυπληθοῦςἐκκλησιάσματος”, “οὐχί μόνον ἐπίτῶντοῦ θόλου παραθύρων, ἀλλάκαίἀλλαχοῦ”, η κατασκευή νάρθηκος, “ἐνεἴδει κουβουκλίου, ἐν ᾧ νάτοποθετηθῇτόπαγκάριον”,η στρώσις με πλάκες στον πρόναο, η αναστύλωσις και ενεργοποίησις των φανών φωταερίου “ἐντῷπρόςνότοναὐτῆςἡμιτολοειδῇχώρῳ φωτιζομένη διά φωταερίου ὑπόφανοῦστυλοβάτου”, η ιστόρησις των φορητών εικόνων “τῶνσεπτῶνπαθῶντοῦ Κυρίου ἡμῶν Ι. Χρ.”, “καίἄλλωνΔεσποτικῶνἑορτῶν”, καθώς και “τοῦ Μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Γεωργίου διά τόΠροσκυνητάριον”, η αγορά πολυελαίου, η κατασκευή ιερατικών στολών και “στιχαρίων τεσσάρων διά τούς λαμπαδούχους.”

Στον νέο ναό της Ριζαρείου, ο μητροπολίτης Πενταπόλεως εόρταζε τα ονομαστήριά του και ετέλει την “ἐπίτῇἐπετείῳτοῦΕὐαγγελισμοῦἐθνικήντελετήν”, “τήνἐπέτειονἑορτήντοῦ Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου μετ’ ἀρτοκλασίας”, “τόμνημόσυνοντῶνἀοιδίμωνΑὐτῆςἹδρυτῶν”, “τόἐπέτειονμνημόσυνοντῶνἀοιδίμωναὐτῆςΕὐεργετῶν”, την “Ἀρχιερατικήνλειτουργίανεἰς μνήμην Μάρκου τοῦΕὐγενικοῦ κατά τήνδιαθήκηντοῦἀειμνήστου Νικηφόρου Καλογερᾶ”, τον αγιασμό επί τη ενάρξει των μαθημάτων εκάστου σχολικού έτους, όπου έψαλον, όπως και σε κάθε ακολουθία, οι ιεροσπουδαστές της σχολής, σχηματίζοντες δύο χορούς, τα μνημόσυνα των αειμνήστων συμβούλων της σχολής, και τις χειροτονίες αποφοίτων της σχολής, με σκοπό να μυήσει τους μαθητές στα ιερά μυστήρια και τον τελετουργικό πλούτο της Εκκλησίας και να τους ενθαρρύνει στο να ιερωθούν και οι ίδιοι, όποτε θα τους καλούσε ο Κύριος, να αναλάβουν το της ιερωσύνης υπούργημα.

Η αλληλογραφία της εποχής εκείνης περιελάμβανε τα ονόματα των χειροτονηθέντων υπό του αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως στο ναό της Ριζαρείου: α) στις 20 Σεπτεμβρίου 1894, ο “ἹεροδιάκονοςἈμβρόσιος Δήμου ἐκτῆςἐνΧίῳΜονῆς “τῶνἉγίων Πατέρων” καταγόμενος ἐκτῆςἐντῇἐπαρχίᾳΚαρυστίαςτοῦΝομοῦΕὐβοίας κώμης Μελετιάνου” “προχειρισθείς ἈναγνώστηςκαίὙποδιάκονος” και διάκονος στις 3 Σεπτεμβρίου 1895, β) στις 7 Δεκεμβρίου 1894, ιεροδιάκονος “ὁ ἐξἸωαννίνων Χριστόδουλος Γουλίδης μαθητής τῆς καθ’ ἡμᾶςσχολῆςκαίὑπότροφοςτοῦ κληροδοτήματος Χριστοδ. Εὐθυμίουτῇ συναινέσει τοῦ Μητροπολίτου Ἰωαννίνων κ. Γρηγορίου καίτῇκανονικῇἀδείᾳτοῦ Μητροπολίτου Ἀθηνῶν κ. Γερμανοῦ”, μετονομασθείς Χρύσανθος, γ) στις 7 Σεπτεμβρίου 1896, ο Ἱεροδιάκονος Νεκτάριος Λ. Καπετανάκος, μοναχός τῆςἐνΚαλαβρίᾳ (τοῦ Πόρου) ἹερᾶςΜονῆς “ἡ Ζωοδόχος Πηγή”, δ) στις 29 Ιουνίου 1899, ιεροδιάκονος, “ὁ ἐκτῶνμαθητῶντῆςσχολῆςκαίὑπότροφοςτοῦΚρεατσουλείου κληροδοτήματος, Μέλος δέτῆςἐνΧίῳΝεαμονιτικῆςἈδελφότητος, ἸωάννηςἘμμ. Ἀνδρεάδης”, “μετονομασθείς Ἰωακείμ”, ε) στις 29 Ιουνίου 1901, διάκονος “ὁ ἐκτῶνἀπολυθέντωνμαθητῶνἈνάργυροςΚρεατσούληςἐκ Χίου”, στ) στις 14 Οκτωβρίου 1901, διάκονος “ὁ ἄλλοτε μαθητής τῆς καθ’ ἡμᾶςσχολῆςἤδηδέ φοιτητής τῆςΘεολογικῆςσχολῆςτοῦἘθνικοῦ Πανεπιστημίου ΚωνσταντῖνοςΚαζαντζῆςἐξἸωαννίνων καταγόμενος μετά προηγουμένηνἔγκρισιντῶν Α. Α. Σεβασμιοτήτων, τοῦ Μητροπολίτου Ἰωαννίνων Γρηγορίου καίτοῦ πρώην Μητροπολίτου Ἀθηνῶν Προκοπίου”, “μετονομασθείς Κυπριανός”, “πρόςἀξιόζηλονπαραδειγματισμόντῶνἐντῇσχολῇ συναδέλφων αὐτοῦ”, ζ) την 1^η Μαρτίου 1903 διάκονος και την 2^α Μαρτίου 1903 πρεσβύτερος ο Κεφαλλήν καθηγητής “τῶνἹερῶν μαθημάτων” Ζήσιμος Τυπάλδος, η) στις 21 Νοεμβρίου 1905, διάκονος ο Ιωάννης Θεολόγος Παρασκευαΐδης, αδελφός “τῆςἐνΠάτμῳἹερᾶςΣταυροπηγιακῆςΜονῆςτοῦἁγίουἸωάννουτοῦ Θεολόγου”, “τῇαἰτήσειτῆςΑὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος τοῦΟἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμτοῦ Γ΄ τῇὑπ’ ἀριθμόν 6759 καίὑπόἡμερομηνίαν 4^ην Νοεμβρίου ἐ. ἔτουςπρόςτήνσεβαστήνἹεράνΣύνοδοντῆςἘκκλησίαςτῆςἙλλάδος”,θ) στις 5 Οκτωβρίου 1906, διάκονος ο “ἐξὨρωποῦ” Παναγιώτης Ἀλεξάνδρου, ι) στις 27 Οκτωβρίου 1906, ο Νικόλαος Μυλωνάς “εἰςΔιάκονονκαίΠρεσβύτερον”, ο δε ιερεύς Ηλίας Δ. Χλεχλές, εκ Τριπόλεως, εφημέριος του ιερού ναοῦ της αγίας Βαρβάρας προεχειρήσθη πνευματικός “εἰςτότῆςπνευματικῆςπατρότητος λειτούργημα”, κατ᾽ αίτησιν του μητροπολίτου Αθηνών Θεοκλήτου Μηνοπούλου.

Εκ της από 18^ης Ιανουαρίου 1901 επιστολής του σχολάρχου αρχιερέως προς το διοικητικό συμβούλιο της Ριζαρείου πληροφορούμεθα περί “τῆςἐκδόσεωςεἰσιτηρίων διά τόντῆςσχολῆςναόν”, “ἔνεκατῆςσυρροῆςπολλοῦἐκκλησιάσματος”, εις σημείον ώστε να “ἀναγκάζονταινάἀποχωρῶσινἐκτοῦναοῦοὐχί μόνον οἱμαθηταίτῆςσχολῆς, μήὑπολειπομένου χώρου ἐντοῖςΧοροῖς, ἀλλάκαίαἱοἰκογένειαιτῶν κ.κ. Συμβούλων καίτῶν κ. Καθηγητῶν, ὡςκαίτῶν μείζονα οἰκειότηταπρόςτήνσχολήν κεκτημένων.”

Αξιοθαύμαστο είναι όντωςτο ενδιαφέρον που έδειξε ο άγιος για την συντήρηση των ιερών κειμηλίων και αντικειμένων του ναού της Ριζαρείου, ιδία δε για την επιδιόρθωση του Εσταυρωμένου του ιερού βήματος, όστις υπέστη ζημία, εξαιτίας της πολυετούς χρήσεώς του και “ἡ ἑτέρατῶνχειρῶναὐτοῦεἶναιτεθραυσμένη”. Ο άγιος παρεκάλεσε το διοικητικό συμβούλιο, όπως προβεί στην επισκευή του, δια των ακόλουθων δύοεπιστολών του:

“Ἀριθ. 731. Διοικ. Συμβούλιον. Ἐπειδή ἡ κατάστασιςτοῦἐσταυρωμένουδένεἶναι καλή καίεὐάρεστοςἕνεκατῆςπολυκαιρίαςκαί ἡ ἑτέρατῶνχειρῶναὐτοῦεἶναιτεθραυσμένη, παρακαλοῦμεννάληφθῇἐγκαίρως πρόνοια πρόςἀντικατάστασιν δι’ ἄλλουἀνταποκρινομένουεἰςτήνεὐπρέπειαντοῦναοῦ. Ἡ αὐτήεὐπρέπειαἀπαιτεῖκαίτήνπρομήθειαν πολυελαίου ἀνταξίουπρόςτήνἘκκλησίαν, διότι ὁ ὑπάρχωνδένἀνταποκρίνεταικαί δέον νάκαταλάβῃτήνδευτερεύουσανθέσιν.Ἀθῆναι 20 Μαρτίου 1899. Ὁ Διευθυντής”

(ΒιβλίονἈλληλογραφίας δεύτερον, σελ.193.)

“Ἀριθ. 978. Διοικητ. Συμβούλιον. Ὁ ναός τῆς καθ’ ἡμᾶςσχολῆςπολλάςτάςἐλλείψειςἔχει. Τούτων καίἄμεσοντήνθεραπείανἐπιζητοῦσαεἶναι ἡ κατάστασιςτοῦἘσταυρωμένου, ὅν δέον ἐγκαίρωςνάἀντικαταστήσωμεν δι’ ἑτέρου, διότι δένεἶναι καλή οὐδέεὐάρεστοςἕνεκατῆςπολυκαιρίαςκαί διότι ἡ ἑτέρατῶνχειρῶναὐτοῦ τυγχάνει τεθραυσμένη, ὅπερἀντίκειταιεἰςτήνπροσήκουσανεὐπρέπειαν.Ἀθῆναι 24 Φεβρουαρ. 1901. Ὁ Διευθυντής”

(ΒιβλίονἈλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 266.)

Τις επιστολές αυτές θυμήθηκα, όταν λειτούργησα στην παλαιά Ριζάρειο, εστιάζοντας το βλέμμα μου προσευχητικώς στον παλαιό Εσταυρωμένο, όπισθεν της Αγίας Τραπέζης. Προσκύνησα τον Εσταυρωμένο, “τον την χείρα έχοντα τεθραυσμένη”, και επικαλέσθην τις μεσιτείες του προστάτου και ευεργέτου μου αγίου στην περαιτέρω διακονία μου στην Σκανδιναυΐα.

Στην περίπτωση όμως του τότε Σταυρού ευλογίας της σχολής, όπως πληροφορούμεθα από το ακόλουθο απόσπασμα της πτυχιακής εργασίας του Αιδεσιμ. Πρωτοπρεσβυτέρου κ. Μιχαήλ Σησαμάκη στην Θεολογική Σχολή Αθηνών, ο άγιος είχε διαφορετική, θεολογική προσέγγιση:

“Τάστοιχεῖα πού ἀκολουθοῦνπροσεφέρθησανἀπότόναἰδ. π. Ἠλία Καραμπίνα, ἐφημέριοτῆςπαλαιᾶς Ριζαρείου.Κατά φθινόπωροντοῦ 1968, εἰς μίαν ἀπότάς συναντήσεις μου μέτόνἀείμνηστομητροπολίτηνΔρυϊνουπόλεωςΧριστοφόρονκαί λόγου γενομένου διά τήνΡιζάρειονΣχολήν, εἰςτήνὁποίανἐφοίτησεκαίδήμαθητεύσαςὑπότήνδιεύθυνσιντοῦἁγίου Νεκταρίου, μέπαρεκάλεσενάἐρευνήσωμε μαζί τάςἱματιοθήκαςτοῦναοῦ, διότι ἐπιθυμία του ἦτονά γνωρίσει ὅ,τιἦταν σχετικό μέτόνἅγιο. Ἐντῇπροόδῳτῆςἐρεύνης, ἐγνώρισεἕνα μικρό καίἁπλό πετραχήλι, τόὁποῖο μάλιστα ἐχαρακτήρισε «τό περιβόητο πετραχήλι», διότι τόεἶχε πάντα μαζί του καίτόχρησιμοποιοῦσεεἰς κάθε περίπτωση, ὅτανεὐλογοῦσετήντράπεζαν, ὅτανἐξομολογοῦσε ἤ ὅτανἐκτάκτωςἔκρινεὅτι πρέπει νά δώσει κάποια εὐχή. Τό προσκύνησε, ἔκοψε δύο κρόσιαγιάεὐλογίακαί συγκινημένος ἐζήτησενάἰδεῖκαίνά προσκυνήσει ἕναἀντιμήνσιονκαθαγιασμένονἀπότόνἴδιοντόνἅγιοκαίτό κείμενο, ἰδιοχείρως, ἔχει: «Καθηγιάσθηὑπ’ ἐμοῦτοῦ Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως εἰςτάἐγκαίνειατοῦἹεροῦ (δυσανάγνωστη γραφή) ὁ Πενταπόλεως Νεκτάριος». Ἐπίσης, μοῦδιηγήθητήνἱστορίανἑνόςσταυροῦεὐλογίας πού ἄφησεεἰςτόνναόνμέτόἑξῆς διακριτικόν: τόσῶματοῦἘσταυρωμένουἔχει κομμένα τά χέρια. Κατά τήνπολυετῆχρῆσινἐφθάρητόμέταλλον. Ὅταντοῦ λέγαμε νάτόν φτιάξει, προέβαλε λόγους οἰκονομικούς.

-Ἔχουνἄλλα προτεραιότητα, ὁ Κύριος ἔχειὑπομονήκαί περιμένει. Ἐξάλλουἐμεῖςοἱἄνθρωποιἐπήραμε τη ζωή του, στά χέρια θάμείνωμε;”