Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Μ.Δ.Ε. Θεολογικής σχολής ΕΚΠΑ
Προσερχόμενοι «ὄρθρου βαθέος» στην Εκκλησία ώστε να συμμετάσχουμε στην «καλῆ ταύτη καὶ λαμπρᾶ πανηγύρει», ψέλνουμε, τονισμένο στον κατ’ εξοχήν πανηγυρικό και θριαμβευτικό της εκκλησιαστικής μελοποιίας Πρώτο ήχο, τον Αναστάσιμο Κανόνα. Ο κανόνας αυτός, ποίημα του ἐν ἁγίοις Πατρός ἡμῶν αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, είναι το κείμενο το οποίο μας εισάγει στο νόημα της χαράς του Κυρίου μας που ως «δούλοι» Του καλούμαστε να απολαύουμε. Ο λόγος της χαράς του Κυρίου μας η «φαιδρὰ καὶ περίβλεπτος τῆς ἀναστάσεως ἡμέρα». Η «καλλικέλαδος σάλπιγγα» της Εκκλησίας αποφασίζει στην πρώτη ωδή του Κανόνα να μας μιλήσει για ένα πέρασμα, μια διάβαση λέγοντας μας ότι «ἐκ γὰρ θανάτου πρὸς ζωήν, καὶ ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν Χριστὸς ὁ Θεός ἡμᾶς διεβίβασεν». Για ποια διάβαση μας μιλάει ο ιερός Πατήρ; Για ποια διάβαση μας καλεί και εμάς να συμμετάσχουμε στο «καθαρτήριον Πάσχα»; Για ποια διάβαση μας καλεί να «προσέλθουμε λαμπαδηφόροι»; Για ποια διάβαση μας καλεί να γευτούμε του «καινοῦ τῆς ἀμπέλου γεννήματος»;
Η απάντηση προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο της Εξόδου, όπου ο καταγόμενος από την φυλή του Λευί Μωυσής, μέσα σε ένα καλάθι αφήνεται στα νερά του ποταμού Νείλου. «Εκεί (στο ποτάμι) η κόρη του Φαραώ πηγαίνοντας για να λουστεί βρήκε τον Μωυσή· η Εκκλησία του Χριστού ως άλλη θυγατέρα λαμβάνει με το βάπτισμα τον Χριστό, όχι μέσα από το καλάθι σε ηλικία τριών μηνών όπως τον Μωυσή, αλλά αντί για τον Μωυσή, Τον αναστημένο από τον τάφο μετά από τρείς ημέρες». Όπως ο Μωυσής σώθηκε από τον πνιγμό και πέρασε από την σκλαβιά των Ιουδαίων στην ευημερία και την ελευθερία των δυναστών Αιγυπτίων, έτσι ακριβώς, έχοντας ενηλικιωθεί στο σώμα και το πνεύμα και οδηγούμενος από τον Γιαχβέ, οδηγεί τους συμπατριώτες του από την εγκόσμια σκλαβιά της Αιγύπτου στην επίσης εγκόσμια ελευθερία της «γης πέραν του Ιορδάνου». Η πορεία τους συγκεκριμένη, η καθοδήγηση τους προέρχεται από τον «Όντα» της Παλαιάς Διαθήκης. Η πορεία προς την λύτρωση από το μαστίγιο των επιστατών είναι ένα «πέρασμα», στα εβραϊκά αποδιδόμενο με τον όρο «Πάσχα».
Ο Απόστολος Παύλος γράφει απευθυνόμενος στους Κορινθίους ότι «καὶ γὰρ τὸ Πάσχα ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐτύθη Χριστός». Συνεπώς, το δικός μας Πάσχα σημαίνει την θυσία του Ιησού Χριστού. Μια θυσία που σηματοδότησε ένα πέρασμα, το πέρασμα μας από την φθορά στην αφθαρσία. Επιστρέφοντας στο βιβλίο της Εξόδου παρακολουθούμε τον Μωυσή να προειδοποιεί τον Φαραώ για δεινά και πληγές που θα πλήξουν την Αίγυπτο ώστε ο Ραμσής να κατανοήσει ότι πρέπει να χαρίσει στον λαό του Θεού την ελευθερία του. Ο σκληροτράχηλος και απερίτμητος στην καρδιά Φαραώ δεν κάμπτεται μπροστά στις πληγές που μαστίζουν τον λαό του, αντίθετα η πώρωση της καρδιάς και του νου δεν του αφήνει περιθώρια να δει την αλήθεια. Είναι επακόλουθο να πληγεί από την φοβερότερη πληγή, τον θάνατο των πρωτοτόκων υιών των Αιγυπτίων. Θύμα της σφαγής αυτής από τον Κύριο και ο δικός του πρωτότοκος υιός. Θύμα της μανίας των Φαρισαίων και των Αρχιερέων Αυτός που έγινε «πρωτότοκος των νεκρων». Άμεση συνέπεια της σφαγής των πρωτοτόκων της Αιγύπτου, η έξοδος του Ισραήλ από την Αίγυπτο. Άμεση συνέπεια της σφαγής του «νέου Αδάμ», η «έξοδος» της ανθρωπότητας από «το κράτος του θανάτου». Άμεση συνέπεια της «εξόδου» αυτής, η δική μας επαναγωγή από το «κατ’ εικόνα» στο «καθ’ ομοίωσιν» διά της «εξόδου» μας από τον κόσμο αυτό.
Προετοιμαζόμενοι οι Εβραίοι για την έξοδο από την Αίγυπτο ετοίμασαν το δείπνο εκείνης της φοβερής νύχτας κατά τη διάρκεια της οποίας ο Θεός δώρισε σε αυτούς την ελευθερία. Κατά τη νύκτα αυτή γεύτηκαν άζυμο ψωμί, πικρά λαχανικά και κρέας αμνού του οποίου δεν είχαν σπάσει τα κόκαλα. Κατά τη νύκτα της σύλληψης του Χριστού, πριν Εκείνος δώσει εκούσια τον Εαυτό Του «ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς», έφαγε με τους μαθητές Του τα άζυμα και τα πικρά χόρτα ενθυμούμενοι την πικρή σκλαβιά της Αιγύπτου, προχωρώντας παράλληλα και στη «βρώση» του Αμνού. Στη δική Του «βρώση», δηλαδή στην παράδοση των Αχράντων Μυστηρίων. Και όπως ο ηττηθείς Φαραώ κραύγασε προς τον Μωυσή και τον Ααρών «ἀνάστητε καὶ ἐξέλθετε ἐκ τοῦ λαοῦ μου καὶ ὑμεῖς καὶ οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ» σηματοδοτώντας την κοσμική ελευθερία από την κοσμική δουλεία, έτσι ακριβώς και ο «Υιός του Ανθρώπου» κραυγάζοντας όχι από ηττοπάθεια αλλά από θρίαμβο το «Τετέλεσται», σηματοδότησε την απαρχή της ουράνιας ελευθερίας από την «δουλεία» του θανάτου.
Θέλοντας ο μελωδός Δαμασκηνός να υμνήσει την «διάβαση» αυτή, περιγράφει ότι λόγω του γεγονότος αυτού «οὐρανοὶ μὲν ἐπαξίως εὐφραινέσθωσαν, γῆ δὲ ἀγαλλιάσθω, ἑορταζέτω δὲ κόσμος, ὁρατός τε ἅπας καὶ ἀόρατος». Θέλοντας ο Θεόπτης Μωυσής να υμνήσει τον Κύριο της Δόξης που οδήγησε τον λαό Του στην ελευθερία δαμάζοντας τόσο την δύναμη του Φαραώ όσο και τα ύδατα της Ερυθράς θάλασσας, έτσι και ο ιερός Χρυσόστομος κραυγάζει προς τον Λυτρωτή «Κατηχητικό Λόγο» ευχαριστίας και ευγνωμοσύνης. Όπως ο Μωυσής επιτίμησε τον Φαραώ λέγοντας του ότι ο Κύριος έπνιξε στη θάλασσα τόσο τα άρματα όσο και τη δύναμη του (Φαραώ), έτσι και ο ιερός Χρυσόστομος «ελέγχει» τον Άδη λέγοντας του διά στόματος του προφήτη Ησαΐα: « ὁ ᾍδης, φησίν, ἐπικράνθη συναντήσας σοι κάτω. Ἐπικράνθη, καὶ γὰρ κατηργήθη. Ἐπικράνθη, καὶ γὰρ ἐνεπαίχθη. Ἐπικράνθη, καὶ γὰρ ἐνεκρώθη. Ἐπικράνθη, καὶ γὰρ καθῃρέθη. Ἐπικράνθη, καὶ γὰρ ἐδεσμεύθη. Ἔλαβε σῶμα, καὶ Θεῷ περιέτυχεν. Ἔλαβε γῆν, καὶ συνήντησεν οὐρανῷ. Ἔλαβεν, ὅπερ ἔβλεπε, καὶ πέπτωκεν, ὅθεν οὐκ ἔβλεπε. Ποῦ σου θάνατε τὸ κέντρον; ποῦ σου ᾍδη τὸ νῖκος; Ἀνέστη Χριστός, καὶ σὺ καταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστὸς καὶ πεπτώκασι δαίμονες. Ἀνέστη Χριστός, καὶ χαίρουσιν Ἄγγελοι. Ἀνέστη Χριστός, καὶ ζωὴ πολιτεύεται. Ἀνέστη Χριστός, καὶ νεκρὸς οὐδεὶς ἐπὶ μνήματος. Χριστὸς γὰρ ἐγερθείς ἐκ νεκρῶν ἀπαρχὴ τῶν κεκοιμημένων ἐγένετο. Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, Ἀμήν ( «ο Άδης πικράθηκε όταν σε συνάντησε στα σκοτεινά βασίλειά του. Πικράθηκε επειδή καταργήθηκε. Πικράθηκε επειδή κατέστη περίγελος. Πικράθηκε επειδή θανατώθηκε. Πικράθηκε επειδή έχασε την εξουσία του. Πικράθηκε επειδή έγινε ο ίδιος σκλάβος. Έλαβε θνητό σώμα (το Σώμα του Χριστού) και συνάντησε τον Θεό. Έλαβε χώμα (γήινο σώμα) και συνάντησε τον εξ’ ουρανού Θεό. Έλαβε αυτό που έβλεπε (το γήινο Σώμα) και έπεσε (νικημένος) σε αυτό (την Θεότητα) που δεν έβλεπε. Που είναι λοιπόν θάνατε το κεντρί σου; που είναι Άδη η νικητήρια δύναμή σου; Αναστήθηκε ο Χριστός και εσύ κατανικήθηκες. Αναστήθηκε ο Χριστός και κατακρημνίσθηκαν οι δαίμονες. Αναστήθηκε ο Χριστός και πανηγυρίζουν οι Άγγελοι. Αναστήθηκε ο Χριστός και η ζωή κυριαρχεί. Αναστήθηκε ο Χριστός και κανένας νεκρός δεν βρίσκεται στο μνήμα. Διότι, ο Χριστός που αναστήθηκε από τους νεκρούς έγινε η αρχή της αναστάσεως όλων των νεκρών. Σε Αυτόν λοιπόν αρμόζουν η δόξα και η ισχύς στους αιώνες των αιώνων»).
Εορτάζουμε λοιπόν την διάβαση μας από την αμαρτία στην Σωτηρία, από τον Θάνατο στην Ζωή και την Ελευθερία. Εορτάζουμε το νέο περιεχόμενο που έδωσε ο Χριστός στη ζωή μας, εορτάζουμε την εύσημο ημέρα της εγέρσεως. Πανηγυρίζοντας λοιπόν και έχοντας βέβαιη την πίστη μας ότι με τον ίδιο τρόπο που ο Σωτήρας μας εξήλθε «ἐκ τοῦ τάφου ὡραῖος», διαπιστώνουμε ότι με τον ίδιο τρόπο θα εγείρει και εμάς κατά τη Δεύτερη Έλευσή Του. Εμβαθύνοντας στα παραπάνω και συμμετέχοντας στην χαρά του μελωδού Ιωάννου του Δαμασκηνού και συνάμα ολόκληρης της Δημιουργίας, ας ευφρανθούμε κατά την ημέρα αυτή του Κυρίου και ας αναφωνήσουμε «Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθες ἀθάνατε, ἀλλὰ τοῦ ᾍδου καθεῖλες τὴν δύναμιν, καὶ ἀνέστης ὡς νικητής, Χριστὲ ὁ Θεός, γυναιξὶ Μυροφόροις φθεγξάμενος· Χαίρετε, καὶ τοῖς σοῖς Ἀποστόλοις εἰρήνην δωρούμενος ὁ τοῖς πεσοῦσι παρέχων ἀνάστασιν» ( «Αν και κατέβηκες στον τάφο Αθάνατε, κατέλυσες την δύναμη του Άδη, και αφού αναστήθηκες ως νικητής, εσύ Χριστέ που είσαι ο Θεός μας, μίλησες προς τις Μυροφόρες γυναίκες λέγοντας το Χαίρετε· και Εσύ που στους Αποστόλους σου δώρισες την ειρήνη, (Εσύ είσαι) που παρέχεις σε όσους έπεσαν την Ανάσταση» ), Αμήν!
Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, τ. Α΄ – Ζ΄, Αθήνα, (2)2009.
Η Καινή Διαθήκη, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος (εκδ.), Αθήνα, 2007.
Η Παλαιά Διαθήκη, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος (εκδ.), Αθήνα, (3)2012.
Migne J. P. (εκδ.), Patrologiae Graecae Cursus Completus, Paris, 1857- 66.
Θεοδωροπούλου, Περίοδος Τριωδίου: Αρχιμ. Επιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου, Το εκκλησιαστικόν έτος, 1, Περίοδος Τριωδίου, Αθήνα, (9)2012.
Χρυσάνθου, Θεωρητικόν: Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, Θεωρητικόν Μέγα της Μουσικής, (κριτική έκδοση Γεώργιος Ν. Κωνσταντίνου), Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, 2007.
