Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ
«Ἐν γὰρ τῇ προλαβούσῃ Ἑορτῇ (Υἱὲ τοῦ Θεοῦ) νήπιόν σε εἴδομεν, ἐν δὲ τῇ παρούσῃ τέλειόν σε ὁρῶμεν, τὸν ἐκ τελείου τέλειον ἐπιφανέντα Θεὸν ἡμῶν». Το εν λόγω απόσπασμα από την ευχή του πατριάρχου Σωφρονίου Ιεροσολύμων συνιστά την ιδανική γέφυρα μεταξύ δύο μεγάλων Δεσποτικών εορτών, δηλαδή των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων. Ενώ πριν από σχεδόν δώδεκα ημέρες κατά την ανθρώπινη χρονολόγηση είδαμε τον Ιησού Χριστό να εξέρχεται ως βρέφος από την κοιλιά της Παρθένου Μαρίας, σήμερα Τον αντικρίζουμε να εισέρχεται στον Ιορδάνη ποταμό με έναν σκοπό, ο οποίος είναι η εξάλειψη των ανθρώπινων αμαρτημάτων. Αν και η όμορφη περίοδος των Χριστουγέννων είναι πλέον παρελθόν, ωστόσο ο σκοπός της Σάρκωσης δεν λησμονείται από την Εκκλησία· «Σήμερα η πλάνη καταργείται, και η έλευση του Δεσπότη ετοιμάζει την οδό την οποία θα διαβούμε για τη σωτηρία μας». Με άλλα λόγια, σήμερα ο Κύριος προσκαλεί τον άνθρωπο να αντικρίσει τον Ίδιο ως το «ἀληθινὸν φῶς» το Οποίο φανερώθηκε με σκοπό να χαρίσει το φωτισμό και τη σωτηρία.
Στο πλαίσιο της Θείας Οικονομίας, η Αγία Τριάδα φανερώθηκε στον άνθρωπο κατά την εορτή των Θεοφανείων· ο Πατέρας φανερώθηκε ως φωνή εξ ουρανού η οποία είπε «Σὺ εἶ ὁ Υἰός μου ὁ ἀγαπητὸς, ἐν ᾧ ηὐδόκησα», το Άγιο Πνεύμα φανερώθηκε «ὡσεὶ περιστερὰ», ενώ ο Υιός και Λόγος του Θεού φανερώθηκε ως τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, ο Οποίος εμφανίσθηκε ενώπιον του Προδρόμου Ιωάννη προκειμένου να λάβει το «βάπτισμα μετανοίας». Η Εκκλησία, με την υμνογραφική πένα του αγίου Κοσμά του Μελωδού, προβάλλει το φόβο του Προδρόμου όταν αντίκρισε τον Δεσπότη Χριστό να φθάνει στον Ιορδάνη. Ουσιαστικά, ο υμνογράφος περιγράφει τον τρόμο και το δέος της ανθρώπινης φύσης όταν συνειδητοποιεί αφενός το μέγεθος της φιλανθρωπίας του Θεού και αφετέρου την υψηλότητα του σκοπού για τον οποίο ο Θεός έλαβε την ανθρώπινη φύση. Συγκεκριμένα, «ο Κήρυκας είδε τον Γεωργό και Δημιουργό να στέκεται μέσα στο πλήθος και η καρδιά του σκίρτησε από δέος και φόβο· από αντίστοιχο φόβο κυριεύθηκαν οι Αγγελικές Δυνάμεις όταν αντιλήφθηκαν το μέγεθος της συγκατάβασης του Θεού στον άνθρωπο».
Το δέος και ο φόβος απέναντι στη σπουδαιότητα του σκοπού του Θεανθρώπου αποτυπώνεται όχι μόνο στην αντίδραση του Προδρόμου και των Αγγελικών Δυνάμεων, αλλά και στα ίδια τα στοιχεία της φύσεως. Σύμφωνα με τον Σωφρόνιο Ιεροσολύμων, «Σε είδαν τα ύδατα Θεέ μας και φοβήθηκαν. Ο Ιορδάνης στράφηκε προς τα πίσω επειδή είδε το πυρ της θεότητας να κατέρχεται με ανθρώπινο σώμα και να εισέρχεται σε αυτόν. Ο Ιορδάνης στράφηκε προς τα πίσω όταν είδε το Άγιο Πνεύμα να κατέρχεται και να ίπταται επάνω από Εσένα. Ο Ιορδάνης στράφηκε προς τα πίσω όταν είδε τον Αόρατο να γίνεται ορατός, τον Δεσπότη να φέρει τη μορφή του δούλου. Ο Ιορδάνης στράφηκε προς τα πίσω και τα βουνά κλονίσθηκαν όταν είδαν τον Θεό να έχει λάβει ανθρώπινη σάρκα, και τα σύννεφα αναφώνησαν από θαυμασμό όταν είδαν το Φως να εισέρχεται στον ποταμό Ιορδάνη».
Αντίστοιχα συναισθήματα δέους και φόβου διακατείχαν εκείνη τη στιγμή τον Ιωάννη. Το δέος και ο φόβος τον ώθησαν να αρνηθεί να βαπτίσει το Δημιουργό, με το επιχείρημα ότι δεν είναι δυνατόν ο πηλός να ακουμπήσει το χέρι του επάνω στον Πλάστη· ωστόσο, ο Λυτρωτής προτάσσει το σκοπό της Ενανθρωπήσεώς Του και λέει «Διώξε κάθε φόβο σου Πρόδρομε και πειθάρχησε σε Εμένα επειδή για αυτόν το λόγο σαρκώθηκα. Ακολούθησε το πρόσταγμά μου και βάπτισέ με». Τότε ο Βαπτιστής Ιωάννης έκτεινε το χέρι του και ακούμπησε την κεφαλή του Δεσπότη Χριστού ώστε ο Παράδεισος να ανοιχθεί εκ νέου για τους ανθρώπους και η ανθρωπότητα να φωτισθεί από το φως της θεογνωσίας, απαλλαγμένη από το σκοτάδι της αμαρτίας.
Κατά αντίστοιχο τρόπο, δηλαδή με συναισθήματα δέους και φόβου στεκόμαστε ενώπιον της εορτής των Θεοφανείων. Ο μεγαλειώδης τρόπος με τον οποίο ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Σωφρόνιος στην ευχή του Μεγάλου Αγιασμού περιγράφει τα θαυμαστά γεγονότα τα οποία εκτυλίχθηκαν στον ποταμό Ιορδάνη εκείνη την ημέρα, έρχεται να συμπληρωθεί από την απλότητα της λαϊκής σοφίας. Σύμφωνα με το σοφό λαό, «τα Θεοφάνεια ανοίγουν οι ουρανοί και όλες οι θερμές, πλην καρδιακές, προσευχές εισακούονται». Αντίστοιχα συναισθήματα φανερώνονται από την ευχή του Σωφρονίου Ιεροσολύμων, ο οποίος παρακαλεί με θέρμη και βεβαιότητα τον Τριαδικό Θεό να αγιάσει τον κόσμο και τα ύδατα, να χαρίσει την κάθαρση, την υγεία, την ειρήνη και τη σωτηρία στον κόσμο. Παράλληλα, ο σκοπός του γεγονότος της φανέρωσης της Αγίας Τριάδος μετουσιώνεται στη μεστή νοημάτων φράση μίας σύγχρονης θεολόγου-συγγραφέως ότι «Γεμίζει ο κόσμος καλοσύνη, ο άνθρωπος μπορεί ν’ αγγίξει το Θεό (τη νύχτα ή και την ημέρα των Θεοφανείων)». Εν κατακλείδι, η εορτή των Θεοφανείων αφενός συνιστά τη φανέρωση του σκοπού της Σαρκώσεως, αφετέρου δίνει τη μοναδική ευκαιρία στον άνθρωπο όχι μόνο να φωτισθεί αλλά και να αποδώσει νέο νόημα στην ύπαρξή του!
