Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Δρ., Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ
«Ἀδὰμ τοῦ Παραδείσου διώκεται, τροφῆς μεταλαβὼν ὡς παρήκοος, Μωσῆς θεόπτης ἐχρημάτισε, νηστείᾳ τὰ ὄμματα, τῆς ψυχῆς καθηράμενος». Η Κυριακή της Τυρινής και η Καθαρά Δευτέρα είναι η ταυτόχρονη προβολή μίας απώλειας και μίας ελπίδας· η απώλεια εκφράζεται στην έξοδο των Πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο, ενώ η ελπίδα αποτυπώνεται στην προσδοκία ή καλύτερα στη βεβαιότητα της επανάκτησής του. Η Εκκλησία προσφέρει την αντικειμενική παράθεση τόσο του «προβλήματος» όσο και της «επίλυσής» του· ως «πρόβλημα» είναι η αμαρτία ως απότοκο του εγωισμού των Πρωτοπλάστων, ενώ ως «επίλυση» είναι η ωφέλιμη νηστεία. Μία ακόμα διάσταση της σύνδεσης μεταξύ της λήξης της πρώτης και της έναρξης της δεύτερης περιόδου του Τριωδίου είναι η ανάδειξη του σκοπού για τον οποίο πλάσθηκε ο άνθρωπος αλλά και του τρόπου με τον οποίο θα καταφέρει να φθάσει στον τελικό προορισμό του· ο σκοπός της Δημιουργίας ήταν και είναι η απόλυτη κοινωνία με το Θεό, ενώ ο τρόπος κατάκτησης του σκοπού είναι η νηστεία. Άλλωστε, ο Αδάμ διώχθηκε από τον Παράδεισο επειδή δεν τήρησε την εντολή της νηστείας, σε αντίθεση με το Μωυσή ο οποίος χάρη στην τήρηση της νηστείας καθάρισε τους «οφθαλμούς» της ψυχής του.
«Προκειμένου να γίνουμε κάτοικοι του Παραδείσου, ας απαλλαγούμε από την ανώφελη κατανάλωση τροφής, και ας σπεύσουμε να αντικρίσουμε το Θεό έχοντας νηστέψει σαράντα ημέρες όπως ο Μωυσής, έχοντας ειλικρινά νηστέψει και προσευχηθεί ας κατευνάσουμε τα πάθη της ψυχής, ας αποσοβήσουμε τις αρρώστιες της σάρκας, ας ακολουθήσουμε την πορεία προς τον Ουρανό χωρίς άλλους περισπασμούς, όπου (στον Ουρανό) οι χοροί των Αγγέλων αντικρίζουν την αδιανόητη λαμπρότητα του Δεσπότη Χριστού». Ο υμνογράφος αναδεικνύει την αξία της καθαρτικής νηστείας, δηλαδή την απαλλαγή από την τροφή ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη σταδιακή επίτευξη της απόλυτης κοινωνίας με το Θεό, για την ουσιαστική βίωση της νηστείας, για την καρδιακή μετοχή στο «τέλος» αυτής της πνευματικής πορείας, το οποίο δεν είναι άλλο από την Ανάσταση. Επιπλέον, ο υμνογράφος δίδει ουσιαστική απάντησε σε όσους με «ελαφρά καρδία» και άγνοια (πνευματικού) κινδύνου ή εμφορούμενοι αποκλειστικά από κοσμικά κριτήρια ή επειδή είναι «Κριτές της Οικουμένης», κυρίως της Εκκλησίας, ισχυρίζονται ότι «δεν βλάπτουν τα «εισερχόμενα», αλλά τα εξερχόμενα από το στόμα».
Η νηστεία δεν είναι μία απλή διαδικασία, ούτε η εθιμοτυπική κατανάλωση μεγάλης ποσότητας θαλασσινών ή άλλων vegan ή vegetarian εδεσμάτων για μία ημέρα ώστε να εκπληρωθεί μία «κοινωνική υποχρέωση». Η νηστεία είναι κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο, είναι η φροντίδα για την ψυχή. Η αμέλεια της νηστείας, δηλαδή του τρόπου εκείνου με τον οποίο θα βοηθήσουμε την ψυχή μας να πολεμήσει τα πάθη της και να προετοιμασθεί για την κοινωνία με τον Αναστημένο Κύριο, φανερώνει την έλλειψη φροντίδας για την ψυχή. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης παρομοιάζει την απροθυμία για τη φροντίδα της ψυχής με τη συμπεριφορά του Αποστόλου Πέτρου προς τον Ιησού Χριστό κατά το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης· η απροθυμία του Πέτρου να φροντίσει την ψυχή του είχε ως συνέπεια να διέλθει τον πειρασμό της αδυναμίας να παραμείνει άγρυπνος και να συμπαρασταθεί στον Κύριο κατά την Αρχιερατική Προσευχή, ενώ η αποκορύφωση του πειρασμού ήταν η τριπλή άρνηση του Θεανθρώπου. Εάν ο Κύριος δεν έστρεφε το βλέμμα Του προς τον Πέτρο, ο τελευταίος θα συνέχιζε απτόητος να Τον αρνείται και να είναι υποχείριο του πειρασμού. Επομένως, η νηστεία συνιστά το θείο δώρο με το οποίο θα διατηρήσουμε άγρυπνα τα μάτια της ψυχής, θα αποφύγουμε να υποκύψουμε σε διαφόρους λογής πειρασμούς και θα μεταβούμε από την απώλεια του Παραδείσου στην ελπίδα για την επανάκτησή του με την Ανάσταση του Λυτρωτή.
Ωστόσο, πως η νηστεία θα καταστεί αποτελεσματική και καρποφόρα; Πώς θα μεταβούμε από την απώλεια στην ελπίδα, από την αδράνεια στην ενεργοποίηση της ψυχής; Η απάντηση προέρχεται την υμνογραφία της Εκκλησίας και δεν είναι άλλη από την ίδια τη θεία χάρη. Η χάρις του Θεού, εάν Τον επικαλεσθούμε με ειλικρινή διάθεση, θα μας ενισχύσει ώστε να αξιοποιήσουμε (και) τη φετινή Μεγάλη Τεσσαρακοστή ώστε να μετανοήσουμε για τα σφάλματά μας, να αποδιώξουμε τα επιβλαβή έργα, να αξιοποιήσουμε τις αρετές μας προκειμένου να διέλθουμε το «μέγα πέλαγος» της νηστείας ώστε να αξιωθούμε να φθάσουμε στην Ανάσταση του Κυρίου και να βιώσουμε το μεγαλείο της επανάκτησης της ελπίδας για την σωτηρία! «Ἔλαμψεν ἡ χάρις σου Κύριε, ἔλαμψεν ὁ φωτισμὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν· ἰδοὺ καιρὸς εὐπρόσδεκτος· ἰδοὺ καιρὸς μετανοίας, ἀποθώμεθα τὰ ἔργα τοῦ σκότους, καὶ ἐνδυσώμεθα τὰ ὅπλα τοῦ φωτός, ὅπως διαπλεύσαντες τὸ τῆς Νηστείας μέγα πέλαγος, εἰς τὴν τριήμερον Ἀνάστασιν καταντήσωμεν, τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ σώζοντος τὰς ψυχὰς ἡμῶν».
