Του Παντελή Λεβάκου, υπ. Μ.Δ.Ε. Θεολογικής σχολής ΕΚΠΑ

«Ἰ­δοὺ σοὶ τὸ τά­λαν­τον ὁ Δε­σπό­της ἐμ­πι­στεύ­ει ψυ­χή μου·»[1]. Τονισμένο σε ήχο πλάγιο του Τρίτου (γνωστό και ως Βαρύ), το δοξαστικό των Αποστίχων του όρθρου της Μεγάλης Τρίτης, φανερώνει μια κλήση[2], μια πρόσκληση. Η πρόσκληση που εκφράζεται στο εν λόγω δοξαστικό έχει τόσο «αποστολέα» όσο και «παραλήπτη». Στην προκειμένη περίπτωση ως «αποστολέας» είναι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός και ως «παραλήπτης» λογίζεται η κάθε μια ανθρώπινη ψυχή ξεχωριστά αλλά και συλλογικά. Ο υμνογράφος συνθέτει το παρόν δοξαστικό έχοντας ως βάση την περικοπή από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου στην οποία παρατίθεται η παραβολή των ταλάντων[3]. Χρησιμοποιώντας το «ὀ­πλι­τι­κὴς φά­λαγ­γος οἰ­κεῖ­ον μέ­λος» του Βαρέως ήχου παραθέτει μια σειρά από προτροπές. Ως πρώτη προτροπή σημειώνεται η κίνηση του Δεσπότη Χριστού, από την «έκρηξη» της αγάπης του προς τον άνθρωπο, να εμπιστευθεί στην ψυχή του κάθε ενός από εμάς ξεχωριστά το τάλαντο της εμπιστοσύνης. Της εμπιστοσύνης του Θεού προς τον καθένα ξεχωριστά ότι θα μπορέσει να φτάσει μέσα από τον πνευματικό αγώνα στη σωτηρία του. Επομένως όταν ο άνθρωπος δέχεται το δώρο της εμπιστοσύνης του Θεού προς αυτόν πρέπει να φοβάται καθώς αυτό είναι το ύψιστο δώρο[4].

Επόμενη προτροπή του υμνογράφου προς την ανθρώπινη ψυχή είναι να δεχθεί το χάρισμα με φόβο, με προσευχή και προπάντων με αίσθηση ότι πρέπει να «δουλέψει» για τη σωτηρία του[5]. Ο Κύριος χορηγεί «φιλικά» τα τάλαντα στις ψυχές μας έχοντας παρά ταύτα μια προϋπόθεση, την ελεημοσύνη[6]. Ο υμνογράφος προτρέπει την ανθρώπινη ψυχή να μοιράσει στους πτωχούς τα αγαθά και μέσα από αυτήν την κίνηση θα μπορέσει να σταθεί αληθινά στα δεξιά του Κυρίου ως φίλος όταν Εκείνος έλθει με όλη Του την δόξα κατά τη Δεύτερη και Φρικτή Έλευσή Του. Είναι όντως μεγάλη η ανταμοιβή της ψυχής για την ελεήμονα δράση της όταν θα ακούσει τον ίδιο τον Κύριο της Δόξης να την προσκαλεί ως εξής: «εἴ­σελ­θε δοῦ­λε εἰς τὴν χα­ρὰν τοῦ Κυ­ρί­ου σου»[7]. Η ελεήμονα δράση πρέπει να στραφεί σε εκείνους του αδελφούς του Κυρίου αλλά και τους δικούς μας, οι οποίοι είναι φτωχοί και καταφρονεμένοι[8] – πόσο διαχρονικό και επίκαιρο είναι το κάλεσμα λοιπόν! Το κείμενο ολοκληρώνεται με μια παράκληση, την παράκληση του πλανηθέντα ανθρώπου, της πλανεμένης και απομακρυσμένης ψυχής από τον Κύριο και Δεσπότη της, να έλθει σε αυτήν το μέγα και πλούσιο έλεός Του[9].

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η ακολουθία του όρθρου της Μεγάλης Τρίτης έχει ως κέντρο την παραβολή των ταλάντων και παράλληλα την παραβολή των Δέκα Παρθένων. Δύο παραβολές τόσο διαφορετικές και τόσο όμοιες μεταξύ τους. Στη μία παραβολή οι καλοί δούλοι αξιοποιούν τα τάλαντα τους και δικαιώνονται μέσα από τον αγώνα τους όπως και φρόνιμες παρθένες μέσα από την εγρήγορηση τους. Ο πονηρός και οκνηρός δούλος μαζί με τις παρθένες που δεν ήταν σε εγρήγορση οδηγήθηκαν στην απώλεια[10]. Τα καθίσματα της ακολουθίας μας προβάλλουν αρχικά ότι και εμείς πρέπει σαν τις φρόνιμες παρθένες να τηρούμε αναμμένες τις λαμπάδες της ψυχής μας και στην συνέχεια να μην απολέσουμε τα «τάλαντα» μας, όπως ο Ιούδας, μέσα από την κατάκριση και τον φθόνο. Τα δύο πρώτα καθίσματα είναι τονισμένα σε ήχο Τέταρτο, ο οποίος έχοντας χαρακτήρα «πανηγυρικό και χορευτικό»[11], παρακινεί ευκολότερα την ψυχή στην θέληση για εντονότερο και συστηματικότερο πνευματικό αγώνα. Το κάθισμα του Πλαγίου Τετάρτου παραθέτει, με αφηγηματικό τρόπο, την σκέψη του Ιούδα να προδώσει τον Διδάσκαλό του καθώς θεωρεί ότι Εκείνος δεν ανταποκρίνεται στο πρότυπο του κραταιού κοσμικού άρχοντα που θα επανίδρυε το κράτος του Δαυίδ. Σαφώς παρατίθεται το φρικτό τέλος του Ιούδα και το κείμενο ολοκληρώνεται με την παράκληση, εμείς οι υμνητές των Παθών του Κυρίου, να αξιωθούμε της σωτηρίας[12].

Το κοντάκιο της ημέρας, με κατανυκτικότερο και βαθύτερο νοηματικά τρόπο, θέτει την ψυχή μας ενώπιον της φοβερότερης και κορυφαίας στιγμής, την στιγμή της εξόδου μας από τον κόσμο αυτό. Έχοντας την ώρα αυτή κάθε στιγμή στο νου μας, πρέπει να εργαζόμαστε διαρκώς ώστε να αξιοποιήσουμε πνευματικά το ξεχωριστό τάλαντο που ο καθένας μας διαθέτει[13]. Οι προτροπές για την αξιοποίηση των ταλάντων μας συνεχίζονται μέσα από τους κανόνες της ημέρας και κορυφώνονται στο γνωστό εξαποστειλάριο «Τον νυμφώνα σου βλέπω». Τονισμένα (το κοντάκιο και οι κανόνες) σε ήχο Δεύτερο ώστε να προκληθεί στον προσευχόμενο η εμψύχωση για τον αγώνα και παράλληλα να του θυμίσει την λύπη για την αμαρτία[14], καθίσταται σαφές ότι μόνο μέσα από την ορθή αξιοποίηση των πνευματικών ταλάντων θα καταστούμε άξιοι της θέασης του ουρανίου νυμφώνα. Ο ιερός Χρυσόστομος γράφει: «Οὐκοῦν σκόρπισον, ἀδελφὲ, ἕως ἔτι συνέστηκεν ἡ τοῦ βίου πανήγυρις. Τὰ τῆς ἀπολογίας πραγμάτευσαι· πρὸ τοῦ τεθῶσιν οἱ θρόνοι, θρῆνον ἐπίδειξαι· φθάσον τοῦ νυμφίου τὴν παρουσίαν· δράμε τῆς ἁμαρτίας ὀξύτερον· πρόλαβε τὴν ἐμπρόθεσμον διάγνωσιν· θεράπευσον τὸν κριτήν· μὴ καταδέξῃ τῷ βήματι παραστῆναι γυμνός. Νῦν σκόρπισον χρήματα, ἵνα τότε διαλύσῃς ἐγκλήματα· λάλησον τῷ δικαστῇ καταμόνας, ἵνα μὴ ἐπὶ πάντων καταδικάσῃ σε· λάβε μεσίτην πρὸς τὴν αὐτοῦ θεραπείαν τὸν πένητα· δι’ αὐτοῦ τὸν κριτὴν δωροδόκησον· αὐτῷ μόνῳ θάῤῥει τὸ τοιοῦτον μυστήριον· δι’ αὐτοῦ πώλει τοῖς καταδίκοις τὸ δίκαιον. Ὁ πτωχὸς λαμβάνει, καὶ ὁ κριτὴς ὑπογράφει συγχώρησιν· ἀγράφως δέχεται, καὶ προσφέρει χειρόγραφα[15]». Με βάση τις παραπάνω προτροπές του ιερού Πατρός ημών, ας εννοήσουμε την ώρα της εξόδου μας, ας αποφύγουμε το κατάντημα της αποξηραμένης συκιάς, ας εργαστούμε συστηματικά στην πνευματική μας πορεία με βάση το τάλαντο που ο Θεός μας έδωσε με τελικό σκοπό να μην μείνουμε έξω από τον νυμφώνα του Δημιουργού μας. Ας εκφράσουμε όλα τα παραπάνω αναφωνώντας, με το «πρωτεῖα νίκης» θριαμβευτικό και πανηγυρικό ύφος του Πρώτου ήχου[16], το «καθάρισον Κύριε τον ρύπον της ψυχής μου και σώσον με ως φιλάνθρωπος»[17].

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, τ. Α΄ – Ζ΄, Αθήνα, ⁽²⁾2009.

Η Καινή Διαθήκη, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος (εκδ.), Αθήνα, 2007.

Migne J. P. (εκδ.), Patrologiae Graecae Cursus Completus, Paris, 1857- 66.

Θεοδώρου, Προς το Εκούσιον Πάθος: Ανδρέα Θεοδώρου, Προς το Εκούσιον Πάθος, Ερμηνευτικό σχόλιο στην υμνογραφία της Μεγάλης Εβδομάδος, Αθήνα, 1998.

Θεοδωροπούλου, Περίοδος Τριωδίου: Αρχιμ. Επιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου, Το εκκλησιαστικόν έτος, 1, Περίοδος Τριωδίου, Αθήνα, ⁽⁹⁾2012.

Χρυσάνθου, Θεωρητικόν: Χρυσάνθου του εκ Μαδύτων, Θεωρητικόν Μέγα της Μουσικής, (κριτική έκδοση Γεώργιος Ν. Κωνσταντίνου), Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, 2007.

 

[1] Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς, τ. Β΄, σ. 184.

[2] Χρυσάνθου, Θεωρητικόν, σ. 435, «Ο του βάρους συ κλησιν ειληφώς φέρεις».

[3] Κατά Ματθαίον 25, 8-29.

[4] Θεοδώρου, Προς το Εκούσιον Πάθος, σ. 91.

[5] Θεοδώρου, Προς το Εκούσιον Πάθος, σ. 91.

[6] Θεοδωροπούλου, Περίοδος Τριωδίου, σ. 115.

[7] Θεοδωροπούλου, Περίοδος Τριωδίου, σ. 116.

[8] Θεοδώρου, Προς το Εκούσιον Πάθος, σ. 91.

[9] Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς, τ. Β΄, σ. 185.

[10] Κατά Ματθαίον 24,36 – 26,2.

[11] Χρυσάνθου, Θεωρητικόν, σ. 441.

[12] Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς, τ. Β΄, σ. 170-171.

[13] Θεοδώρου, Προς το Εκούσιον Πάθος, σ. 68.

[14] Χρυσάνθου, Θεωρητικόν, σ. 415-416.

[15] PG 49, 291-299.

[16] Χρυσάνθου, Θεωρητικόν, σ. 404.

[17] Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάς, τ. Β΄, σ. 179.