Tου Παντελεήμονα Λεβάκου, θεολόγου ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας – Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΕΚΠΑ

Μετά την δικαίωση της πόρνης και την χρίση μας με το Άγιο Έλαιο, η Εκκλησία μας προβάλλει ένα Δείπνο. Για την ακρίβεια έναν Εβραϊκό Πασχάλιο δείπνο, ένα δείπνο γεμάτο αντιθέσεις, ένα δείπνο όπου ένας Δεσπότης καθίσταται διάκονος των δούλων Του, ένα δείπνο που είναι πλήρες ταπεινώσεως, το Δείπνο της Καινής (της Νέας) Διαθήκης. Ο Πανάγαθος Θεός, γνωρίζοντας τις δολοφονικές προς Αυτόν διαθέσεις του Εβραϊκού Συνεδρίου αλλά και την επικείμενη προδοσία από τον Ιούδα, αποφασίζει το Πάσχα αυτό να συνδειπνήσει με τους Μαθητές Του. Επιλέγει να καθίσει στο κοινό τραπέζι με τους Μαθητές Του γιατί διανύει τις τελευταίες ώρες της επί γης παρουσίας Του. Αποφασίζει να συνφάγει με τους Μαθητές Του για να Τους διδάξει και να επισυνάψει με την ανθρωπότητα μια Νέα Διαθήκη. Ενώ ο Θεάνθρωπος και οι «Ένδοξοι Μαθητές» ετοιμάζονται να φάνε τον πασχάλιο Αμνό μαζί με τα πικρά χόρτα και να πιούν από το «γέννημα της αμπέλου», ένας εξ’ αυτών έχει «καλωσορίσει» στην ψυχή του τον Διάβολο. Ο Ιούδας Ισκαριώτης κινούμενος από λογισμούς αγανάκτησης για Εκείνον που δεν ήρθε ως στρατιωτικός ηγέτης έχει συμφωνήσει την παράδοσή Του αντί τριάκοντα αργυρίων.

«Τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Πέμπτῃ, οἱ τὰ πάντα καλῶς διαταξάμενοι θεῖοι Πατέρες, ἀλληλοδιαδόχως ἔκ τε τῶν θείων Ἀποστόλων, καὶ τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων, παραδεδώκασιν ἡμῖν τέσσαρά τινα ἑορτάζειν, τὸν ἱερὸν Νιπτῆρα, τὸν μυστικὸν Δεῖπνον (δηλαδὴ τὴν παράδοσιν τῶν καθ’ ἡμᾶς φρικτῶν Μυστηρίων), τὴν ὑπερφυᾶ Προσευχήν, καὶ τὴν Προδοσίαν αὐτήν». Πόσο σοφά έχει η Εκκλησία τοποθετήσει τα γεγονότα! Την Μεγάλη Πέμπτη γινόμαστε μάρτυρες μιας σκηνής από την ιουδαϊκή εθιμοτυπία – της συνήθειας, δηλαδή, πριν από το δείπνο ο οικοδεσπότης να πλένει τα πόδια του φιλοξενούμενού του. Σκοπός αυτής της τελετουργίας είναι ο φιλοξενούμενος να ξεκουραστεί από την πορεία που διήνυσε για φθάσει στην οικεία του δείπνου. Η πόρνη πλένει και μυρώνει τα πόδια του Ζωοδότη αφ’ ενός για να Τον τιμήσει και αφ’ ετέρου γιατί ο οικοδεσπότης εκείνου του δείπνου δεν το έπραξε! Ο Ιησούς Χριστός, καθίσταται ο Ίδιος οικοδεσπότης των Μαθητών Του με σκοπό να τους ενισχύσει, να τους παρηγορήσει για όσα θα ακολουθήσουν και το κυριότερο για να τους διδάξει.

Η πρώτη διδαχή που ο μέλλων «πάσχων δούλος» αφήνει ως παρακαταθήκη στους Μαθητές Του είναι η κορυφαία αρετή, η ταπείνωση. «Νίπτει Μαθητῶν ἑσπέρας Θεὸς πόδας, οὗ ποῦς πατῶν ἦν εἰς Ἐδὲμ δείλης πάλαι». Ο Θεός συναντά τον άνθρωπο μέσα από την ταπείνωση. Ο Χριστός ταπεινώνει τον εαυτό Του και βάζει γύρω από τη μέση του το «λέντιο» (την πετσέτα), ώστε να πλύνει τα πόδια των Μαθητών. Ο Δεσπότης διακονεί το πλάσμα Του, για να Του διδάξει το θυσιαστικό πνεύμα προς αλλήλους. Η ταπείνωση αυτή γίνεται το απόγευμα της Μεγάλης Πέμπτης και ο συναξαριστής θέλοντας να τονίσει τη ιδιαιτερότητας αυτής της στιγμής, αναγάγει τον προσευχόμενο πιστό στον κήπο της Εδέμ, σε εκείνο το δειλινό (πριν την πτώση του Αδάμ) όταν ο Θεός «περπατώντας» συναντά τον παλαιό Αδάμ. Ο Χριστός με την νίψη των ποδών θέλει να μας ωθήσει να κατανοήσουμε το μεγαλείο της ταπείνωσης – να εννοήσουμε, με άλλα λόγια, ότι «ὁ θέλων πρῶτος εἶναι ἒστω ἒσχατος». Ωστόσο, παρά το μέγεθος της ταπείνωσης, ο σκληρόκαρδος Ιούδας παραμένει παγερός και αδιάφορος.

«Διπλοῦς ὁ Δεῖπνος· Πάσχα γὰρ νόμου φέρει, καὶ Πάσχα καινόν, Αἷμα, Σῶμα Δεσπότου». Από τον στίχο αυτό αντλούμε το δεύτερο σημείο της Μεγάλης Πέμπτης που ο συναξαριστής προβάλλει. Στο Δείπνο αυτό συντελείται ένα μεγάλο Μυστήριο – η παράδοση από τον ίδιο τον Θεό του Σώματος και του Αίματός Του. Γιατί ο Ιησούς Χριστός επιλέγει εκείνο το Δείπνο; Η απάντηση βρίσκεται στην Παλαιά Διαθήκη. Όταν ο Μωυσής βρισκόταν με τον λαό Του Ισραήλ στο όρος Σινά για να παραλάβει τις πλάκες του Νόμου, η Διαθήκη που σύναψε ο «Ὣν» με τους ανθρώπους εκπληρώνεται στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Με τη θυσία Του, ο Θεάνθρωπος θα χύσει το Αίμα Του για τη σωτηρία του κόσμου. Η Νέα Συμφωνία, η Καινή Διαθήκη, είναι το Αίμα του Δεσπότου που σε λίγες ώρες θα τρέξει από τις πληγές από τα βασανιστήρια και τα καρφιά του Τιμίου Σταυρού. Στο εβραϊκό πασχάλιο δείπνο έτρωγαν κρέας από αρνί στο οποίο δεν είχαν σπάσει τα κόκαλα. Έτσι και ο Χριστός, ως Αμνός του Θεού, προσέρχεται στην δική Του σφαγή για να δοθεί στους πιστούς ως πρόγευση και μετοχή στην Αιώνια Ζωή.

Από τους παρευρισκομένους, ο «δοῦλος καὶ δόλιος Ἰούδας» μένει «ἀδιόρθωτος». «Τὸν ἄρτον λαβών, εἰς χεῖρας ὁ προδότης, κρυφίως αὐτάς, ἐκτείνει καὶ λαμβάνει, τὴν τιμὴν τοῦ πλάσαντος, ταῖς οἰκείαις χερσὶ τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἔμεινεν». Ο προδότης λαμβάνει στα χέρια του τον Άγιο Άρτο και παράλληλα, με τα ίδια χέρια, κρυφά λαμβάνει την τιμή του Πλάστη του. Λαμβάνει στα χέρια του την τιμή του «ατίμητου» και αποβάλλει εκούσια τον εαυτό του από το Δείπνο αυτό. Ο Ιούδας περιφρονεί τον μυστηριακό χαρακτήρα του «Μυστικού Δείπνου» και ο άγιος Ανδρέας Κρήτης τον επιτιμά λέγοντάς του: «Η σκέψη σου είναι προσηλωμένη στη φιλαργυρία, ο τρόπος σου είναι γεμάτος ασπλαχνία, άφρονα Ιούδα· αφού ήσουν αφοσιωμένος στο γλωσσόκομο (το κομπόδεμα) δεν λύγισες μπροστά στη συμπάθεια με την οποία ο Διδάσκαλος σε περιέβαλλε, αλλά έκλεισες τα σπλάγχνα της σκληρής καρδιάς σου προδίδοντας τον μόνο Εύσπαλγχνο».

Τρίτο στη σειρά αρίθμησης του Υπομνήματος της ημέρας είναι η «Ὑπερφυᾶ ή Ἀρχιερατική Προσευχή». Ο Χριστός και οι Μαθητές, μετά το Μυστικό Δείπνο, κατευθύνονται στον κήπο της Γεθσημανής όπου έλαβε χώρα η σύλληψη από τις ιουδαϊκές αρχές. Ο Υιός και Λόγος του Θεού απευθύνεται στον Πατέρα Του και ως τέλειος άνθρωπος αγωνιά για τα όσα θα λάβουν χώρα. Ως τέλειος Θεός έχει πλήρη γνώση της πορείας και της αποστολής Του στην ανθρωπότητα. Επομένως, «προσεύχῃ· καὶ φόβητρα, θρόμβοι αἱμάτων, Χριστέ, προσώπου· παραιτούμενος δῆθεν Θάνατον, ἐχθρὸν ἐν τούτοις φενακίζων», με άλλα λόγια, με την δήθεν παράδοσή Του στον θάνατο, τους θρόμβους των αιμάτων και το φόβο της ανθρώπινης φύσης Του, ο Χριστός εξαπατά και κατατροπώνει τον Διάβολο. Οι Ιουδαίοι καταφθάνουν με μαχαίρια και ξύλα για να συλλάβουν τον Ιησού. Ο συναξαριστής, ειρωνεύεται τους Ιουδαίους λέγοντας «Τί δεῖ μαχαιρῶν, τί ξύλων λαοπλάνοι, πρὸς τὸ θανεῖν πρόθυμον εἰς Κόσμου λύτρον; – Γιατί με μαχαίρια και ξύλα λαοπλάνοι συλλαμβάνετε Αυτόν που με προθυμία προχωρά στον θάνατο για την σωτηρία του κόσμου;».

Η Εκκλησία, μέσα από τη γραφίδα του Συναξαριστή, μας προτρέπει να «προσεγγίσουμε όλοι με φόβο την μυστική τράπεζα και με καθαρές ψυχές να υποδεχθούμε μέσα μας τον Ουράνιο Άρτο που ο Δεσπότης προσέφερε. Να μείνουμε μαζί με τον Δεσπότη, ώστε, να δούμε πως έπλυνε τα πόδια των Μαθητών και με το λέντιο τα σκούπισε. Έτσι και εμείς, όπως είδαμε να πράξουμε, να υποταχθούμε (να ταπεινώσουμε τον εαυτό μας) απέναντι στους άλλους και να τους πλύνουμε (η διακονία των αδελφών μας) τα δικά τους πόδια. Γιατί ο Χριστός άφησε ως παρακαταθήκη στους Μαθητές Του την εντολή να διακονούν αλλήλους. Αλλά, ένας από τους Μαθητές, ο Ιούδας που ήταν δούλος (του Διαβόλου) και δόλιος δεν άκουσε τα λόγια του Σωτήρα». Από τη δική μας την πλευρά, συνήθως, προσερχόμαστε στο Άγιο Ποτήριο όπως ο Ιούδας, χωρίς να έχουμε συναίσθηση τι πρόκειται να λάβουμε. Ο Ιούδας δεν μπόρεσε να εννοήσει ότι παρακολούθησε έναν Θεό εκούσια να παραδίδει το Σώμα και το Αίμα Του ως παρακαταθήκη στους Μαθητές Του για να σωθεί ο κόσμος. Εμείς, δεν μπορούμε να εννοήσουμε ότι λαμβάνοντας το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου μας, ανακαινιζόμαστε πλήρως. Δεν αντιλαμβανόμαστε την κρισιμότητα της στιγμής, δεν συμμετέχουμε πραγματικά στη «σύναξη αθανάτων» στην οποία ο Χριστός μας προσκαλεί. Έχοντας συναίσθηση της αμαρτωλότητας, της αδυναμίας μας αλλά και παρακολουθώντας με ταπείνωση τον Θεό να παραδίδει εκούσια τον Εαυτό Του «ὐπέρ της τοῦ κόσμου ζωής», δοξολογούμε λέγοντας «Τῇ ἀφάτῳ σου εὐσπλαγχνίᾳ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν»!