Του Ιερομ. Ιωακείμ Οικονομίκου – Ιεροκήρυκα της Ι. Μ. Κίτρους

H πρώτη Κυριακή της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι αφιερωμένη στον θρίαμβο της Ορθοδοξίας, ύστερα από την ήττα των εικονομάχων και την τέλεση της Θείας Λειτουργίας εντός του Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως το 843 με την παρουσία της Αυτοκράτειρας Θεοδώρας, του υιού της Μιχαήλ Γ’ και του Πατριάρχου Μεθόδιο. Από τότε και μέχρι σήμερα και μέχρι το τέλος του κόσμου και της ιστορίας, η Ορθοδοξία είναι η δύναμη πού μπορεί να δώσει λύσεις και απαντήσεις στον σύγχρονο κόσμο. Τι όμως μπορεί να προσφέρει η Ορθοδοξία σήμερα;

Είναι γεγονός ότι, ο 18ος αιώνας, ήταν ο αιώνας των επαναστάσεων, πολιτικών και φιλοσοφικών. Πολιτική έχουμε την Γαλλική Επανάσταση με την κατάληψη της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου του 1789, ενώ Φιλοσοφική έχουμε τον λεγόμενο Διαφωτισμό. Ο Διαφωτισμός έφερε μια “νέα” πνοή στην Ευρώπη. Και η πνοή αυτή ήταν μεταξύ άλλων να θέσει την Θρησκεία στο περιθώριο. Να την κάνει ένα γρανάζι μέσα στο οικονομικοκοινωνικοπολιτικό σύστημα. Η Θρησκεία εκκοσμικεύτηκε, εισήλθε μέσα της η λογική και ο ορθολογισμός, ενώ αποιεροποιήθηκε η Εκκλησία και το Μυστήριο. Η κρίση αυτή επηρέασε κυρίως τον Δυτικό Χριστιανισμό, ώστε να μιλάμε σήμερα για την αναζήτηση των Χριστιανικών ριζών της Ευρώπης. Είναι γνωστές οι απόψεις πού ακούστηκαν παλαιότερα, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέλοντας να επικυρώσει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, δεν συμπεριέλαβε στην κεφαλή του εν λόγω Συντάγματος την επίκληση στις Χριστιανικές ρίζες και αξίες, παρά τις αντιδράσεις κυρίως της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

Αυτή όμως η κρίση, όπως την βιώνει ο Δυτικός Χριστιανισμός, τείνει να επηρεάσει εάν δεν έχει επηρεάσει και την καθ’ ημάς Ανατολή. Ο Ανατολικός Χριστιανισμός, επηρεασμένος και αυτός από τον Γαλλικό Διαφωτισμό, άλλαξε τόν τρόπο σκέψεως και ζωής, και έτσι φτάσαμε σήμερα στο σημείο η Θεολογία, είτε αυτή διδάσκεται στα σχολεία, είτε κηρύττεται από τον άμβωνα, να περιοριστεί σε μια ηθικολογία και σε ένα καθωσπρεπισμό. Έπαψε πιά ο ακαδημαϊκός Θεολόγος και ο Λειτουργός να μιλούν για βίωνα, για ορθοπραξία, για πνευματικότητα, για αγιότητα.

Είναι αλήθεια ότι με το τέλος της Δευτέρας μετά Χριστόν Χιλιετίας, η ανθρωπότητα πίστεψε στο τέλος του δυτικού πολιτισμού, όπως πίστεψε και στο τέλος του δυτικού χριστιανισμού. Αυτό έκανε ώστε να φανεί μια χαραμάδα, και μία μικρή ελπίδα, πώς υπάρχει κάτι άλλο το οποίο θα μπορέσει να καλύψει το κενό πού ανοίγεται. Και αυτό είναι η Ορθοδοξία. Έτσι φαίνεται ότι επαληθεύονται τα λόγια του Μεγάλου αειμνήστου Βυζαντινολόγου Σέρ Στήβεν Ράνσημαν που είπε ότι “η Ορθοδοξία θα είναι η θρησκεία του 21ου αιώνος”. Αυτήν την Ορθοδοξία, καλούμαστε όλοι εμείς να την υπηρετήσουμε και να την προβάλλουμε. Αλλά για να γίνει αυτό, θα πρέπει εμείς πρώτα να την γνωρίζουμε. Να γίνουμε αυτό πού ανάφερε σε σχετική ομιλία του ο αείμνηστος Μητροπολίτης Γέρων Εφέσου Χρυσόστομος στην Σύναξη των Ιεραρχών του Θρόνου το 1998, “εν επιγνώσει Ορθόδοξοι”. Καλείται σήμερα η ορθοδοξία, να προβάλλει αιώνια και σπουδαία πρότυπα και αξίες.

Η Ορθοδοξία προβάλλει την αξία του Προσώπου. Το πρόσωπο για την Εκκλησία είναι σημαντικό. Ο Θεός ως Πρόσωπο πού είναι, έπλασε τον άνθρωπο Πρόσωπο και όχι νούμερο ή άτομο. “Και είναι Πρόσωπο ο Θεός, διότι η παρουσία του Θεού εδράζεται στην προσωπική σχέση που υπάρχει μεταξύ των Τριών Προσὠπων της Αγίας Τριάδος” [1]. Ένα Πρόσωπο ίσον κανένα πρόσωπο. Εάν εκλείψει ο Πατήρ, παύει να υπάρχει ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα. Γι’ αυτό και η Αγία Τριάδα είναι Κοινωνία Προσώπων. Το πρόσωπο για την Ορθόδοξη Θεολογία, έχει τελείως διαφορετικό νόημα από αυτό πού είχε σε όλη την περίοδο της αρχαιότητος. Στην αρχαιότητα, πρόσωπο σήμαινε το προσωπείο, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ηθοποιοί κατά την θεατρική παράσταση. Αυτή η θεωρία περί προσωπείου, πέρασε και στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, και ο Θεός ταυτίστηκε με το προσωπείο. Έτσι δημιουργήθηκε η αίρεση του Σαβελλιανισμού με αρχηγό τον Σαβέλλιο, πού έλεγε ότι ο Θεός χρησιμοποιούσε κάθε φορά και ένα άλλο πρόσωπο στην πορεία της ιστορίας του ανθρώπου.

Το πρόσωπο κατά τον Μέγα Βασίλειο, ταυτίστηκε με την υπόσταση. Έτσι “ενώ μέχρι εκείνη την εποχή το πρόσωπο σήμαινε το “ανυπόσταστον” χάρη στις δικές του προσπάθειες το πρόσωπο αποκτά οντολογία, και υπόσταση. Το πρόσωπο ταυτίζεται με την υπόσταση, και δεν είναι κάτι το αφηρημένο, δεν είναι μία μάσκα, ένα προσωπείο”. [2].

Σήμερα η θεώρηση αυτή περί του Προσώπου τείνει αν εκλείψει. Όλοι σήμερα μιλούν για νούμερα και αριθμούς, για μάζες και κανένας για το πρόσωπο και την αξία του. Ακούμε σήμερα να μιλούν και να λένε για τα “Μέσα μαζικής μεταφοράς” ή για τα “Μέσα Μαζικής Ενημερώσεως”. Τα παιδιά σήμερα κοντεύουν να χάσουν την προσωπικότητά τους και την επικοινωνία μεταξύ τους, αφού κλεισμένα σε ένα δωμάτιο μπροστά σε ένα υπολογιστή περνούν ατελείωτες ώρες μιλώντας πολλές φορές με αγνώστους ή και ανύπαρκτους ανθρώπους. Γι’ αυτό γράφει ο της Κωνσταντινουπόλεως Άγιος και Ποιμενάρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος: “Άνθρωπος γάρ εστίν, ούχ όστις απλώς χείρας και πόδας έχει ανθρώπου, ουδ’ όστις εστί λογικός μόνον, αλλ’ όστις ευσέβειαν και αρετήν μετα παρρησίας ασκεί” [3].

Μία άλλη αξία πού μπορεί να δώσει σήμερα η Ορθοδοξία, είναι η αγάπη για το περιβάλλον και για την κτίση γενικότερα. Το οικολογικό πρόβλημα, δεν είναι μόνο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό, αλλά και πνευματικό. Και είναι πνευματικό, γιατί η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον διερράγη με την πτώση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μέσα στην χαρά του Παραδείσου ζούσε αρμονικά με όλη την κτίση ακόμα και με τα σημερινά άγρια ζώα. Ο ερχομός του Χριστού, έφερε την αλλαγή και την καταλλαγή. Ο Χριστός δεν ήρθε στην γή για να σώσει όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά και όλη την δημιουργία. Έτσι ο άνθρωπος όταν δεχτεί την χάρη και την ευλογία του Αγίου Πνεύματος, θα δεί ότι η κτίση είναι το κοινό σπίτι του και ότι το περιβάλλον δεν είναι ο χώρος για πλουτισμό, αλλά ότι ο άνθρωπος είναι ο υπηρέτης και ο διαχειριστής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα Αγίων πού έζησαν αρμονικά με την φύση, είναι ο Προφήτης Δανιήλ εντός του λάκκου των λεόντων, ο Άγιος Γεράσιμος ο Ιορδανίτης με τον λέοντα, η Αγία Θεοδώρα η εν Αλεξανδρεία ημερώνοντας το ερπετό πού εμπόδισε τους κατοίκους να πάρουν νερό και πολλά άλλα. Το ενδιαφέρον της Εκκλησίας για το περιβάλλον φαίνεται από το γεγονός ότι χρησιμοποιεί υλικά πράγματα για την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων. Τον άρτο και τον οίνο για την Θεία Λειτουργία, το λάδι για το μυστήριο του Ευχελαίου, το νερό για την Βάφτιση, ενώ χρησιμοποιεί πολλά υλικά για την παρασκευή του Αγίου Μύρου κάθε δέκα χρόνια περίπου από το Ιερό της Κέντρο το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο.

Μια άλλη προσπάθεια πού θα πρέπει να καταβάλει η Εκκλησία, είναι να παρουσιάσει στον σύγχρονο κόσμο ποια πραγματικά είναι. Η Εκκλησία δεν είναι ένας ανθρώπινος οργανισμός όπως όλοι οι οργανισμοί. “Η Ορθοδοξία δεν είναι στατική, ούτε και η Εκκλησία του Χριστού είναι επαγγελματικόν σωματείον ιεροτελεστιών ή σύστημα τύπων και διατάξεων λατρείας εξωτερικής, χωρίς δυναμισμόν και χωρίς προφητικήν πνοήν” [4]. Η Εκκλησία δεν είναι σωματείο από τον οποίο μπορεί ο καθένας να φύγει όποτε θέλει χωρίς επιπτώσεις. Αυτό το φαινόμενο του “ιδεατού οργανισμού” φαίνεται καθαρά στις διάφορες Προτεσταντικές ομάδες και Ομολογίες, οι οποίες κατακερματίζονται δημιουργώντας κάθε τόσο νέες ομάδες και Ομολογίες. Η Εκκλησία είναι το οργανικό και Μυστικό Σώμα του Χριστού. Η Εκκλησία είναι μία “οντολογική πραγματικότης και όχι ένα πλάσμα του νού” [5]. Η Εκκλησία, η Ορθοδοξία είναι η ζύμη “η ζυμούσα το κοινωνικό φύραμα” [6].

Μια άλλη αξία πού προβάλλει η Ορθοδοξία είναι η Παγκοσμιότητα και όχι η Παγκοσμιοποίηση. Η Παγκοσμιοποίηση είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε στην ιστορία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όλα ξεκίνησαν στην Αμερική το 1948 επί Προεδρίας του Χάρρυ Τρούμαν, ο οποίος μίλησε για το “ιδεολόγημα της οικονομικής αναπτύξεως”. Η Παγκοσμιοποίηση ξεκίνησε από την οικονομική ένωση των λαών και των Κρατών. Μπορεί να έχουν γίνει κάποια βήματα σημαντικά στην διεθνή συνεργασία, όπως στην οικονομία, στις τηλεπικοινωνίες, αλλά τι θα οφελήσουν όλα αυτά, όταν ο άνθρωπος χάσει την ελευθερία του και την προσωπικότητά του; Η παγκοσμιοποίηση σήμερα τείνει σε μια νέα μορφή αποικιοκρατίας. Και αυτή η νέα αποικιοκρατία δεν έχει καμία σχέση με τον καλώς εννοούμενο εξευρωπαϊσμό, αλλά με “ένα νέο πολιτιστικό ιμπεριαλισμό του βορειοανατολικού ημισφαιρίου πάνω στα υπόλοιπα τεσσεράμιση πέμπτα της υφηλίου μας” [7].

Η Ορθοδοξία έχει μια άλλη αντίληψη για την παγκοσμιοποίηση. Και αυτή είναι η Παγκοσμιότητα. Η Έκκλησία του Χριστού είναι παγκόσμια, γιατί τό κήρυγμα της είναι Καθολικό και παγκόσμιο. Η Ορθοδοξία σεβόμενη πάντοτε την ιδιαιτερότητα των λαών πού εκχριστιάνιζε, δεν προσπάθησε να τους κάνει κλωνοποιημένους, αλλά να τους κάνει Χριστιανούς. Δέχτηκε την γλώσσα τους, τα διάφορα ήθη και έθιμά τους, και τα ενστερνίστηκε. Για την Ορθοδοξία, δεν υπάρχουν ιερές γλώσσες, αλλά έχει την δυνατότητα και την ευχέρεια να μεταφράσει σε όλες τις γλώσσες τα λειτουργικά και πατερικά κείμενα. Για την Ορθοδοξία, παγκοσμιότητα σημαίνει τον ελεύθερο άνθρωπο, που έχει συναντήσει τον Χριστό εντός της Εκκλησίας, “και τότε διαπιστώνει πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος να καταστεί ελεύθερος από οιανδήποτε μορφή ανάγκης, δεσμεύσεως και φόβου” [8]. Παγκοσμιότητα και Οικουμενικότητα σημαίνει σεβασμό στη αρετή, στην ανθρωπιά, στην τιμή της ανθρωπίνης αξίας, στον αλληλοσεβασμό.

Μια άλλη διάσταση της Ορθοδοξίας, είναι η προβολή του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Η Ορθοδοξία, μέσα στην δισχιλιετή παρουσία της στον κόσμο, όχι μόνο δέχτηκε τον πολιτισμό, αλλά δημιούργησε και δικό της πολιτισμό. Αυτόν τον πολιτισμό, πόσο οι σύγχρονοι άνθρωποι τον γνωρίζουν ή τον θεωρούν απαρχαιωμένο; Ο πολιτισμός του Γένους μας, όχι μόνο απαρχαιωμένος δεν είναι αλλά παραμένει πάντοτε επίκαιρος. Μπορεί ο πολιτισμός να είναι ανθρώπινο δημιούργημα, μέσα του όμως κρύβεται ο Θεός. Αναφέρει και πάλι ο αείμνηστος Μητροπολίτης Γέρων Εφέσου Χρυσόστομος: “Ο Θεός είναι αυτός πού δίνει στον πολιτισμό το στοιχείο της εσωτερικότητος, της πνευματικότητος, και της εξ αντικειμενικής ηθικής αξίας του” [9]. Μέσα από την τέχνη “επιτυγχάνεται η αλλοίωσις του ανθρώπου, δια να της προσελκύσεως της ακτίστου χάριτος και ενεργείας του Θεού” [10].

Η Ορθοδοξία, μπορεί να δώσει λύσεις και στην οικονομική κρίση πού μαστίζει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και τον κόσμο γενικότερα. Ο Απόστολος Παύλος γράφοντας στον Μαθητή του τον Τιμόθεο αναφέρει τα εξής: “Έχοντες τροφάς και σκεπάσματα τούτοις αρκεσθησόμεθα. οι βουλόμενοι πλουτείν εμπίπτουσιν εις πειρασμόν και παγίδας και επιθυμίας πολλάς και ανοήτους και βλαβεράς, αίτινες βυθίζουσι τους ανθρώπους εις όλθρον και απώλειαν. Ρίζα γάρ πάντων των κακών εστί η φιλαργυρία…” (Α’ Τιμ. 6, 8 – 11). Ο Ιωσήφ Βρυέννιος τον 15ο αιώνα γράφει τα εξής συγκλονιστικά: “Οι περισσότεροι από μας, όχι μόνο τι είναι χριστιανός αγνοούν, αλλά ούτε τον σταυρόν τους δεν γνωρίζουν να κάμουν, ή άν γνωρίζουν μέν, περιφρονούν να τον κάνουν….Ότι γογγύζουμε εναντίον του Θεού, άλλοτε γιατί βρέχει, άλλοτε πάλι γιατί δεν βρέχει, γιατί κάνει ζέστα, γιατί έχει κρύο, γιατί σε άλλους έδωσε πλούτο, σε άλλους επέτρεψε να πεινούν… Ακόμα πολλοί από μας βλασφημούν στην Ορθόδοξον πίστη, στον Σταυρό, στον νόμο τον ΄Άγιο, σ’ αυτόν τον Θεόν δημοσίως, όπως κάποιος ασεβής… Ότι τις Ιερές Μνήμες των Εορτών, με όργανα και χορούς και σατανικά τραγούδια, με μεθύσια και με αισχρά ξένα έθιμα να επιτελούν δεν ντρέπονται….Ότι οι άρχοντές μας είναι άδικοι όσοι επιτηρούν και εξουσιάζουν στα πράγματα είναι άρπαγες, οι κριταί λαμβάνουν δώρα, οι διαπραγματευόμενοι ψεύσται, οι άνθρωποι των πόλεων εμπαίκται, οι χωρικοί παράλογοι και όλοι ελεεινοί”.

Η Ορθοδοξία σήμερα καλείται να παίξει ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στην διεθνή κονίστρα. Καλείται να προβάλλει αξίες και ιδανικά όπως αυτά διατηρήθηκαν δύο χιλιάδες χρόνια. “Στην Ορθοδοξία τα πάντα φέρουν έντονη την σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος, ακτινοβολούν την πνευματική διαύγεια και εξαΰλωση. Την ουσία και την υπόστασή της, την ζωή και τα βιώματά της, τα ιδανικά και τας επιδιώξεις της, τους οραματισμούς και τας ανατάσεις της, τους πόθους και τας ελπίδας της, τους αγώνας και την άσκησίν της, την πίστιν και την χαράν της, ταύτα πάντα τα οποία συγκροτεί η δύναμις και η χάρις του Αγίου Πνεύματος. Αι αισθήσεις της Ορθοδοξίας είναι ηλλοιωμέναι υπό της χάριτος της Θείας Πνοής. Η Ορθοδοξία δεν βλέπει, οραματίζεται, προφητεύει. Δεν ακούει, ακροάται, ενωτίζεται. Δεν στοχάζεται, εκστασιάζεται. Δεν αισθάνεται, διαισθάνεται….” [11].

Χρόνια Πολλά.

[1] Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου. Μαθήματα Χριστιανικής δογματικής. Τόμος α’ σελ. 31. 

[2] Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου. Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη παράδοση. Σελ. 71 – 72. 

[3]. P. G 46, 232. 

[4] Μητροπολίτου Πριγκηποννήσων Συμεών.Λόγος πανηγυρικός εις την Κυριακήν της Ορθοδοξίας. Πνευματικόν τρίπτυχον. Εκδόσεις Δόμος. Δελ. 66. 

[5] Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου. Οι αξίες της Ορθοδοξίας ως πνευματική παρακαταθήκη για την ανθρωπότητα του εικοστού πρώτου αιώνος. Περιοδικό Ορθοδοξία Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2000. Σελ. 645.

[6] Ένθα ανωτ. Μητροπολίτου Πριγκηποννήσων Συμεών. Σελ. 66.

[7] Μάριος Μπέγζος. Από την παγκοσμιοποίηση στην οικουμενικότητα. Ελληνορθόδοξη πορεία. Σελ. 339.

[8] Γεώργιος Παύλος. Εκκλησία, πολιτεία και παγκοσμιοποίηση. Ελληνορθόδοξα κείμενα. Σελ. 346.

[9] Μητροπολίτου Γέροντος Εφέσου Χρυσοστόμου. Ορθοδοξία και ορθόδοξος πολιτισμός εις την Ευρώπη εις το τέλος της χιλιετίας. Ιστορική αναδρομή – προβληματισμοί. Ορθόδοξες κατόψεις. Τεύχος Ε’ Σελ. 173.

[10] Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου. Αι καλαί τέχναι – η ορθόδοξος άποψις. 

[11] Αρχιμ. Γεωργίου Καψάνη. Ηγουμένου Ιεράς, Βασιλικής, Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους. Ορθοδοξία. Η ελπίδα των λαών της Ευρώπης. 

[12] Ένθα ανωτ. Πριγκηποννήσων Συμεών. Σελ. 6.