Του Ἀρχιμ. Εὐθυμίου Θεοδωροπούλου (Βουλκανιώτου), Ἐφημερίου Ἱ. Ν. Ἁγίας Αἰκατερίνης Καλαμάτας

Ὁ ἀνατολικός ὀρθόδοξος μοναχισμός ἀποτελεῖ ἕναν ἀπό τούς κορυφαίους πνευματικούς θεσμούς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μέσῳ τοῦ ὁποίου διά τῆς ἀναχωρήσεως καί ἀποταγῆς τοῦ κόσμου, οἱ θεράποντές του προσδοκοῦν τόν ἁγιασμόν, τήν κατά χάριν θέωσιν καί τήν ἕνωσιν μετά τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἡ παράδοσις τῆς πνευματικότητος καί τοῦ ἤθους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας εἶναι κατ᾽ ἐξοχήν ἀσκητική καί μαρτυρική καί αὐτήν τήν παράδοσιν τήν ὀφείλει, κυρίως καί πρωτίστως, στόν μοναχισμό, ὁ ὁποῖος ἀνεπτύχθη κατά τόν 4ον καί 5ον αἰῶνα στούς κόλπους της.  Ἡ ἐξέλιξις δέ αὐτοῦ τοῦ μοναχικοῦ ἰδεώδους ἐπραγματώθη ὑπό διαφόρους μορφάς,  αὐτήν δηλαδή τοῦ ἀναχωρητισμοῦ, τῆς ἀπομονώσεως σέ ἐρήμους τόπους, στόν κοινοβιακό ἀσκητικό βίο μέ τήν δημιουργία μεγάλων (Λαυρῶν) καί μικρῶν μοναστικῶν συγκροτημάτων (Μοναστηρίων), μακράν ἤ πλησίον πόλεων καί χωρίων. 

Ὁ Μοναχός ἔχων ὡς ὁδηγόν τόν λόγον τοῦ Χριστοῦ ὅτι «στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός  ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ζωήν» (Ματθ. 7, 14), καί διά τόν λόγον αὐτόν εἶναι ὀλίγοι οἱ εἰσερχόμενοι δι᾿ αὐτῆς πρός κατάκτησιν τῆς τελειώσεως, ἀγωνίζεται διά τῆς ἀσκήσεως, τῆς ἐγκρατείας, τῆς νηστείας καί κυρίως διά τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς, πρός ἐπίτευξιν αὐτῆς.  «Νηστεύει διά τήν καταστολήν τοῦ σαρκικοῦ φρονήματος καί προσεύχεται ἀδιαλείπτως διά τήν πνευματικήν του εὐεξίαν. Ἁρπάζεται εἰς τόν αἰθέρα τῶν θείων μετεωρισμῶν καί ἐντρυφᾶ εἰς τούς πνευματικούς γλυκασμούς τῶν ἐνοράσεών του. Στρέφει τό βλέμμα του πρός τόν οὐρανόν, “ὅθεν βοήθεια ἤξει”, καί διακρίνει εἰς τόν ἔναστρον οὐρανόν τά ἀποτυπώματα τῶν δακτύλων τοῦ Δημιουργοῦ του. Καί προσφέρει εἰς αὐτόν ὡς θυσίαν ζῶσαν καί εὐάρεστον ἀντί θυμιάματος τόν ἴδιον ἑαυτόν του. Ἄλλωστε δέν ἔχει τίποτε ἄλλο νά προσφέρῃ. Προσευχή, ὑπακοή καί ἀκτημοσύνη εἶναι ἡ περιουσία του. Πτερούμενος θεϊκῷ ἔρωτι φέρεται πρός τόν Θεόν». (Ἐγκύκλιος ὑπ᾿ ἀριθμ. 2765 Ἱερᾶς Συνόδου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τῆς 21ης Μαρτίου 2003).

Ὡς ἐκ τούτου οἱ Μοναχοί ἐμφορούμενοι ὑπό πλήρους ἀγάπης διά τόν μόνον καί ἕνα Τρισυπόστατον καί Τρισήλιον Θεόν, διά τῆς ἀσκήσεως καί τῆς προσευχῆς κατορθώνουν τήν διαρκῆ αἴσθησιν τῆς παρουσίας Του, προσευχόμενοι καί δοξολογοῦντες Αὐτόν ὅπως ὁ Προφητάναξ Δαυΐδ: «Εὐλογήσω τόν Κύριον ἐν παντί καιρῷ, διά παντός ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν τῷ στόματί μου» (Ψαλμ. λγ’ 1-3). Ἀποφεύγουν τόν κόσμον, διά νά εὕρουν τόν Θεόν, τόν ὁποῖον διακαῶς ποθοῦν. Ἀπομακρύνονται ἀπό τούς ἀνθρώπους, γιά νά γίνουν κοινωνοί τῶν ἁγίων Ἀγγέλων. Ἀφήνουν τά πρόσκαιρα ἀγαθά τῆς ζωῆς, γιά νά ἐπιτύχουν τά ἄφθαρτα καί αἰώνια ἀγαθά τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. 

Στά ὀργανωμένα κοινόβια οἱ Μοναχοί ἀσκοῦνται σύμφωνα μέ τό κοινόν πρόγραμμα ὑπό τήν καθοδήγησιν τοῦ Ἡγουμένου, ὁ ὁποῖος εἶναι καί ὁ πνευματικός Γέρων τῆς Μονῆς καί καθορίζει ἐκτός τῶν κοινῶν λατρευτικῶν ὡρῶν καί τήν κατ᾿ ἰδίαν ἄσκησιν καί τόν προσωπικόν κανόνα προσευχῆς ἑκάστου ἀδελφοῦ. Ἡ καλλιέργεια τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς καί τῆς ἐξασκήσεως τῆς εὐχῆς τοῦ Ἰησοῦ, ἀποτελεῖ ἱερόν καθῆκον τῶν Μοναχῶν, ὄχι μόνον τῶν ἐρημιτῶν, ἀλλά καί τῶν κοινοβιατῶν. Ἡ ἰδιαιτέρα προσωπική ἄσκησις τῶν θελόντων να ἀσκηθοῦν ἐπιπλέον τοῦ κοινοῦ προγράμματος ἑκάστης Μονῆς, ἀποτελεῖ ὄχι προσωπικήν ἐπιθυμίαν μόνον, ἀλλά, μετά πολλῆς προσοχῆς καί περισκέψεως δυνατότητα, σύμφωνον μέ τήν ἄδειαν καί εὐλογίαν τοῦ Γέροντος προεστῶτος τῆς Μονῆς, πρός ἀποφυγήν πλάνης ἐξ ἐγωισμοῦ καί οὐ κατ᾿ ἐπίγνωσιν ζήλου.

Ἰδιωτικές μορφές ἀσκήσεως, πολλές φορές καί «ἀκραῖες» διά τήν λογικήν τῶν ἀμυήτων, συναντοῦμε στίς μοναχικές διηγήσεις καί στά συναξάρια τῶν ὁσίων ἀνδρῶν καί γυναικῶν. Ἀπαντῶνται στίς διηγήσεις αὐτές μεγάλα ἀσκητικά κατορθώματα ὁσίων καί ἁγίων ἐρημιτῶν ἀσκητῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπέλεξαν τήν πλήρη ἀπομόνωσιν καί τήν «ἀκραῖαν» ἄσκησιν, ὥστε νά ἔλθουν εἰς πλήρη κοινωνίαν μετά τοῦ Θεοῦ. Ὅμως, «οὐ πάντες χωροῦσι τὸν λόγον τοῦτον, ἀλλ᾿ οἷς δέδοται·» (Ματθ. ιθ΄, 11), καί διά τόν λόγον αὐτόν, ἔπειτα ἀπό θείαν ἔμπνευσιν καί εὐλογίαν τοῦ Γέροντός των, οἱ Μοναχοί αὐτοί ἐπεδόθησαν σέ αὐστηρότατες μορφές ἀσκήσεως, παραδείγματα τῶν  ὁποίων γέμουν τά συναξάρια καί οἱ μεμονωμένες ἐμπειρίες καί διηγήσεις διαφόρων Μοναστηρίων.

Στόν ἀναχωρητικό μοναχισμό ἀπαντῶνται οἱ «στυλίτες ἤ κιονίτες», ὅπως οἱ ὅσιοι Συμεών καί Δανιήλ, οἱ ὁποῖοι ἠγωνίσθησαν προσευχόμενοι  ἐπί πολλά  ἔτη ἐπάνω σέ ὑψηλόν στῦλον, ἐκτεθειμένοι στόν καύσωνα καί τό ψῦχος. Ἄλλοι ἐπέλεξαν τόν ἐγκλεισμόν σέ σπήλαια καί ἀπομονωμένα κελλία τῶν ὁποίων τήν εἴσοδο ἔκτιζαν, ὡς ὁ ὅσιος Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος στήν Κύπρον, ἄλλοι ἐπέλεγαν ἐμπόνους τρόπους ἀσκήσεως διά τήν καλλιέργειαν τῆς νοερᾶς προσευχῆς ὅπως ὁ ὅσιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ στήν Ρωσίαν, ὅπου ἐπί χιλίας νύκτας προσηύχετο ἐπάνω σέ μία πέτρα γονυκλινής. Ἀλλά καί ἐντός τῶν ὀργανωμένων κοινοβίων ἄλλοι ἐκαλλιεργοῦσαν, δι᾽ «ἀκραίων» τρόπων, τήν ταπείνωσιν καί τήν ἀποφυγήν τῆς δόξης καί τῆς τιμῆς τῶν ἀνθρώπων διά τά πνευματικά κατορθώματά τους, ὡς οἱ «διά Χριστόν σαλοί»∙  καί ἐμφανιζόμενοι ἐνώπιον τῶν προσκυνητῶν ὡς ἔχοντες ἀπωλέσει τά «λογικά» τους καί μηχανεύομενοι συμπεριφορές ἀπάδουσες πρός τήν «σοβαρότητα» τοῦ κόσμου, ἐπροσπαθοῦσαν νά ἑλκύσουν ἐπάνω τους τήν ἀποδοκιμασία – καί τήν ὕβριν πολλές φορές – τῶν ἄλλων, ὥστε νά χαλιναγωγηθοῦν στήν ὑπομονή καί τήν κατά Θεόν ταπείνωσιν, ὅπως ὁ ἅγιος Συμεών ὁ διά Χριστόν σαλός καί ὁ νεώτερος μεγάλος ἅγιος τῆς Γεωργίας, ὁ Γαβριήλ ὁ διά Χριστόν σαλός. 

Μία ἀνάλογη μορφή θαυμαστῆς «ἀκραίας» ἀσκήσεως ἑνός ἀνωνύμου Μοναχοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Βουλκάνου, περιγράφεται ἀπό ἕναν Γάλλο περιηγητή στό δεύτερον ἥμισυ τοῦ 19ου αἰῶνος, τόν ἀκόλουθον τῆς Γαλλικῆς Πρεσβείας στήν Ἑλλάδα Henri Belle, ὁ ὁποῖος παρέμεινε στήν θέσιν αὐτή κατά τά ἔτη 1868-1872 καί 1874 καί ἐπραγματοποίησε, κατ᾽ αὐτήν τήν περίοδον, ἐπισκέψεις σέ διάφορες  περιοχές τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου, τίς ὁποῖες περιγράφει στό βιβλίο του «Voyage en Grèce» (1874). Ὁ Henri Belle ἐπεσκέφθη τήν Μονήν τοῦ Βουλκάνου καί ἐφιλοξενήθη μίαν νύκτα στό Μοναστήρι αὐτό, καί περιγράφει, στό ἀνωτέρω βιβλίον του, τήν εὐγένεια τῶν Μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι τόν καλοεδέχθησαν στήν Μονήν καί τόν ἐφιλοξένησαν μέ πολλήν ἀγάπην. Στό βιβλίο του αὐτό, ἐπίσης, διηγεῖται μίαν συγκινητικήν στιγμήν δι᾽ ἕναν Μοναχό, τῆς ὁποίας ὑπῆρξεν αὐτόπτης μάρτυς, ὁ ὁποῖος αὐτοετιμωρεῖτο διά τήν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ, μιμούμενος τό πάθος Του.

Λέγει λοιπόν ἐκεῖ ὅτι, κατά τήν νύκτα τῆς φιλοξενίας του στήν Μονήν, καθώς ἦτο ἕτοιμος νά κατακλιθῇ, ἤκουσε ἀπό τό διπλανό κελλί κάτι σάν πνιγμένα βογγητά  μαζί μέ προσευχές καί ἀναστεναγμούς. Περίμενε ἐπ᾽ ἀρκετήν ὥραν νά σταματήσῃ τό συμβαῖνον ἐκεῖνο, ὥστε νά ἡσυχάσῃ∙ ἀλλά τελικῶς εὐγῆκεν ἀπό τό κελλί του, μέ σκοπόν νά διαμαρτυρηθῇ δι᾽ αὐτήν τήν ἀνησυχία. Ἐνῶ ἦτο ἔξω ἀπό τήν μισοανοιγμένη θύραν τοῦ διπλανοῦ κελλιοῦ, εἶδε  στό ὀλιγοστόν φῶς μίας λάμπας στό ἐσωτερικόν του νά συμβαίνῃ κάτι τό ὁποῖον δέν ἐφαντάζετο. Ἕναν ὁλοζώντανον Χριστόν μέ μαῦρον ράσον, ἕναν Μοναχόν ἀκουμβῶντα ἐπάνω σέ ἕναν ἐζωγραφισμένον ἐπί τοῦ τοίχου μεγάλον Σταυρόν, μέ τά πόδια γυμνά ἑνωμένα στό ἔδαφος, τά χέρια του ἀνοικτά ὅπως τοῦ Ἐσταυρωμένου, τό κεφάλι ὑψωμένο και ἄνω ἐστραμμένον  καί ὡς ἀπό φωτοστέφανον πλαισιωμένον ἀπό τά μακριά ξανθά μαλλιά του, τά ὁποῖα ἔπεφταν στούς ὤμους του καί μέ μάτια βυθισμένα σέ μίαν ἔκστασιν ὑπερκόσμια. Ἀπό τό μισοανοιγμένον στόμα του μέ ἀναστεναγμούς ἐψιθύριζε: «Σταύρωσέ με, Κύριε, καί εὐδόκησε νά ὑποφέρω χιλίους θανάτους ὑπέρ τῆς σωτηρίας μου». Ἡ χλωμή μορφή του φωτιζομένη ἀπό τό λιγοστό τρέμον φῶς τῆς λάμπας, ἐφαίνετο ὡσάν ἐξαϋλωμένη. Ὁ ξένος δέν ἐτόλμησε νά διαταράξῃ αὐτήν τήν ἱεράν στιγμήν τῆς ἐπαφῆς καί συνομιλίας τοῦ Μοναχοῦ  μετά τοῦ Θεοῦ. Ἀπεσύρθη στό κελλί του χωρίς νά τόν ἀντιληφθῇ κανείς καί σέ ὀλίγην ὥραν ὁ Μοναχός ἐσιώπησε.

Ἡ θεωρία, λοιπόν, τοῦ Θεοῦ εἶναι τό ζητούμενον τῆς ζωῆς τῶν Μοναχῶν, καί ὁ πόθος αὐτῆς καταθέλγει τήν καρδιά των, ὥστε μέ κίνητρον τήν ἐλπίδα τῆς ἐλλάμψεως τοῦ θείου φωτός, νά ἐπιδίδωνται σέ δοκιμασίες καί πνευματικούς ἀγῶνες πρός ἐπίτευξιν τῆς μετανοίας καί καθάρσεως τῶν παθῶν καί τῆς ἁμαρτίας.  Τό ἀποκορύφωμα αὐτῆς τῆς ἀγάπης γιά τήν οἰκείωση τοῦ Θεοῦ στήν ζωή, εἶναι ἡ «δοκιμασία»τοῦ Σταυροῦ, ἡ προσπάθεια να ὁμοιάσουν στόν Θεόν, στήν τελειότητα  τῆς θείας ἀγάπης, ὅπως αὐτή ἐκδηλώθηκε μέ τήν σταυρικήν θυσίαν τοῦ Χριστοῦ μας. Οἱ τρόποι τῆς προσευχῆς στήν μοναχική πολιτεία, σέ συνδυασμό μέ τήν ἔκστασιν τοῦ νοῦ ἐκ τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου τούτου καί τόν ἐνθουσιασμό τῆς καρδίας, εἶναι μία διαρκής καί ἰσόβια ἐργασία, ἡ ὁποία, ἐξασκουμένη μέ ταπείνωσιν καί τήν καθοδήγησιν τοῦ πνευματικοῦ Γέροντος, ἑλκύει τήν θείαν Χάριν, καί ὁ ἔμπονος κόπος τοῦ «μαρτυρίου» αὐτοῦ, γίνεται ὄντως ἔκστασις καί χαρά. Μόνον ὑπό τό φῶς τῆς ἀσκητικῆς αὐτῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας, καί μόνον, ἠμπορεῖ να κατανοηθῇ ἀπό ἡμᾶς, τούς ἐμφορουμένους μέ τό κοσμικόν πνεῦμα, ἡ πνευματική αὐτή κατάστασις καί νἀ γίνῃ πρότυπον διά μετάνοιαν καί περισσότερη καθαράν προσευχήν. Εἴθε  τό παράδειγμα καί οἱ εὐχές τοῦ ἀγωνιστοῦ αὐτοῦ ἀνωνύμου Μοναχοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Βουλκάνου, τῆς τροφοῦ ἡμῶν Μονῆς, νά μᾶς συνοδεύουν στόν καθημερινόν προσωπικόν ἑκάστου ἀγῶνα μας  κατά τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν. Ἀμήν!